نقشه راه

در هنگام سفر به کوردوبا (قرطبه) ، زمانیکه به پیشگاه ابن رشد رسیدیم ، اورا در حال مطالعه آثار فارابی و غزالی یافتیم ! و ابن عربی را دیدیم که سراغ  ابوسعید ابوالخیر را می گرفت ! آن  متفکران  در اندلس چگونه از فاصله شش هزار کیلومتری از افکار همکاران شان در خراسان  خبر داشتند؟

برای یافتن پاسخی به این پرسش ها ، سفری را در این ستون آغاز میکنیم که بخش نخست ان در شرق مدیترانه است  ، جایی که  فرهنگ یونان و مشرق زمین در تمدن هلنیستی  در هم آمیخته است و ما همراه چرخش تاریخ پا به پای جنبش  ترجمه به بغدا د رو می کنیم . بخش دوم از  پایتخت خلفای عباسی به  سوی خراسان بزرگ و شهرهای ان تا بخارا و سمرقند و خوارزم  و بلخ و مرو   و نیشابور میرویم .در بخش سوم  از منز لگاه مان در خراسان ، کاروان  تاریخ  پس از عبور از حلب و قاهره  ما را به آن سوی ربع مسکون، به  تولد و کوردوبا  می رساند .چندی در این دیار  مهمان ابن رشد و ابن میمون خواهیم شد. و در بخش اخرسفر -چهارم-   رهسپار فلورانس و ونیز خواهیم شد تا  در فضای عطرآگین  سحرگاهی رنسانس  روایت نوی از داستان این کهنه جهان را حکایت کنیم  . ستون های دیگر هم  نقشی هم بسته  با  این ستون  دارند تا ساختمان این سایت را شکل دهند:  ستون ” راهنمای سفر” قطب  نمای ماست تا راهمان را گم نکنیم و جاده را علامت گذاری کنیم .

ستون دیگر “راه های چندگانه است  که نمایانگر چند وجهی بودن زندگی و شیوه های متفاوت راه کار های بشر برای  دستیابی به آرزو هایش . به دیگر سخن “راه  در جهان چند گانه “است  که می تواند ما را براستی برساند.    ستون دیگر “منزلگاه های خرد است”  برای نشان دادن این حقیقت که  زیر هر سنگی سنگ دیگری هم هست  و این ساختمان بشری که تاریخ نام دارد بر تمام این سنگ ها بنا شده . ستون های فرعی تر داستان سفر ها و عکس نوشته و مراجع و کتاب ها ست برای قوام دادن و احیانا رنگ و رویی بخشیدن به روان این بنا .

چون عنوان این ستون از خراسان تا اندلس است ، پس با   دشت خاوران *، آنجا که سنگ سنگش از خون دلاوران رنگین  است شروع می کنیم.

-* سرتاسر دشت خاوران سنگی نیست —گز خون دلاوران بر آن رنگی نیست.

خراسان : در سال 62  هجری معاویه در شام قدرت یافت . خاندان  بنی امیه در  سرزمین های  شاهنشاهی ساسانیان و بخش هایی از آناتولی امپراتوری قدرتمندی بنا کرد که بر پایه تجربیات امپراتوری بیزانس و بویژه ساسانیان استوار بود  . دیوان اداری و محاسبات بر سیاق الگوی ساسانی و به زبان  پهلوی انجام می گرفت . با قوام یافتن قدرت حکومتی ، خلفای بنی امیه به منظور اولویت دادن به قوم عرب ،بر سیاست ضد ایرانی شان شدت بخشیدند .

خراسان به دلیل دوری از مرکز قدرت خلفا ، به مرکز شورش های ایرانیان در مخالفت با بنی امیه بدل شد ونهایتا سفاح از نوادگان عموی پیامبر اسلام به کمک ابومسلم خراسانی  بنی امیه را شکست داد.خلیفه جدید ابومسلم را کشت وامپراتوری عباسیان را پایه گذاری نمود .

دومین خلیفه عباسی ، المنصور بغداد را بنا نهاد و مرکز ثقل قدرت به پایگاه اصلیش خراسان نزدیکتر شد. در درازای سده دوم و سوم هجری بغداد رفته رفته  به مرکز علمی جهان باستان بدل گشت و متفکران و دانشمندان فراوانی را بسوی خود جلب نمود.

در حقیقت  نهضت ترجمه متون علمی یونان را  که از دوره ساسانی آغاز گشته بود و در زمان خلفای اموی تا حدودی احیا شده بود ،در دوره عباسیان طی دو سده به نقطه اوج خود رسید . سده هشتم و نهم میلادی (مقارن  با قرن دوم و سوم هجری) .

هارون الرشید خلیفه نامداران خاندان، در خراسان متولد و در شهر توس درگذشت. کشمکش میان پسران او امین و مامون برای جا نشینی وی به جنگ کشیده شد و مامون با سپاهی که فضل ابن سهل سرخسی رهبری می کرد بر امین  پیروز شد . هر چند که مامون  سردارایرانی سپاهش را در مرو کشت اما همچنان خراسان را  مهمترین منطقه  حمایت خود می دانست . از همین روی  مرو را  به عنوان مرکز قدرت خود در شرق برگزید. رونق دوباره مرو موجب گسترش کتابخانه این شهرشد ، و تعداد متون علمی و فلسفی یونانی ترجمه شده، بطرز چشمگیری افزوده گشت. علاوه بر مرو ، دیگر شهر های خراسان  چون بخارا ، نیشابور، بلخ و خوارزم نیز شاهد گسترش علمی  درخشانی شد. نتیجه اینکه در طی دو سده دهم و یازدهم فرهنگ ایرانی  از نو شکوفا شد و در کنار شعرا و سخنوران پارسی گوی چون فردوسی، دقیقی،رودکی و خیام دانشمندانی در زمینه ریاضی، اختر شناسی، پزشکی و همچنین فلسفه و منطق پا به عرصه نهادند که دستاوردهای علمی آنان  در گنجینه علوم بشری  جایگاه ویژه ای دارد.*

این  متون علمی و فلسفی به زبان عربی نگاشته شد. زیرا علی غم چندگانگی قدرت در سرزمینهای مسلمان نشین زبان حاکمیت عربی بود و  این زبان از رود سند تا اقیانوس اطلس رایج بود.یگا نگی زبان علمی موجب تسهیل مبادله فرهنگی میان  مراکز علمی از جمله خراسان  و اندلس گشت . در اندلس این  متون به لاتین ترجمه شد و به رشد  رنسانس  در اروپا مدد رسانید.

……………………………………

-عصر طلایی دانش پزشکی جهان اسلام سال های 900 تا 1100 میلادی بود …دانشمندانی چون  رازی ، ابن سینا و مجوسی هرسه در قرن دهم می زیستند و هر سه بزرگترین پزشکان تاریخ اسلام به شمار می روند.  آ-ژ شین ” تاریخ  اسپانیای مسلمان”  ص 237.

– ریاضیات و نجوم” خوارزمی  بی تردید درخشانترین چهره ریاضیات جهان اسلام و یکی از تابناکترین چهره های دانش همه جهان است. ” مقدمه ای بر علم تاریخ  علم ” گ. سارتن. ص261

…..ابوالعباس احمد الفرغانی   معاصر خوارزمی  و دانشمند علم نجوم  بود …  کریستف کلمب در یادداشتی می نویسد” در مسیر دریایی لیسبون به گینه خط سیر ناویان را به دقت بررسی کردم و ارتفاع خورشید را با قطب نما و سایر ابزار محاسبه  طول و عرض جغرافیایی  سنجیدم و به این نتیجه رسیدم  که همه آنها با محاسبات  الفرغانی  تطبیق دارد.ص 268….

– این بحش از کتاب ” ایران و اسپانیا ” نوشته شجاع الدین شفا بر گرفته شد

………………………………………

برای آشنایی بیشتر می توانید  به  کتاب های زیر مراجعه نمایید :

– تاریخ فکر ” فریدون آدمیت

 دایره المعارف بزرگ  اسلامی   ” ا ابن سینا ” جلد چهارم ص یک .”  ابن الرشد”جلد سوم  ص     ابن عربی جلد     ص  556 تا 562  . اندلس جلد دهم از ص یک تا 24 .

 -ایران و اسپانیا ”  شجاع الدین شفا .

 – “-تاریخ تمدن  اسلام جرجی زیدان . ”  بویژه ” اوضاع جغرافیای مملکت اسلام” .

ت-” تاریخ علوم در اسلام”. حسن تقی زاده