به جشن فریدون و نوروز جم                                                     که شادی سترد از جهان  نام غم( نظامی)

 

 

. ابو ریحان بیرونی در تعریف نوروز میگوید، نوروز چیست؟” نخستین روز است از فروردین ماه وازین جهت روز نو نام کردند، زیراک پیشانی سال نو است و اعتقاد پارسیان اندر نوروز نخستین آنست که روزیست از  زمانه  و بدو زمانه آغازید  گشتن.”  

 

 

    انسان،این فرزند پرورده در دامن طبیعت ،همواره فرا رسیدن بهار و جان گرفتن دوباره زمین و گیاه را جشن گرفته است. در سرزمینی که امروز ایران خوانده میشود. مردمان بومی حتی قبل از ورود اقوام آریایی نیز نوروز را بزرگ می داشتند.

  از زمانهای کهن اقوام مختلف، با فرهنگها،زبانها و ادیان متفاوت در بزرگداشت این روز همدستان بودند و همین ویژگی جهانشمولی نوروز ، سبب توانمندی و پا بر جائی ان در مقابل تمامی حوادث  تاریخی بود.

      در حقیقت مردمان ایران زمین دو اعتدال طبیعی ،مهرگان و نوروز را گرامی می داشتند.هر چند در هر دو مورد مدت  شب و روز مساوی می گردد ،اما با بهار روز ها بلندتر و از مهرگان شبها طولانی تر می شود.بر نیمه فرارونده سال یعنی بهار و تابستان، جمشید و بر نیمه فرو کاهنده ، پائیز و زمستان ، فریدون  فرمانرواست.در ایران  قدیم گاهی اعتدال پاییزی  را ابتدای سال و زمانی اعتدال بهاری را روز اول سال میدانستند.در عهد جلال الدین ملکشاه سلجوقی (458 خورشیدی) گروهی  ریاضیدان و منجم، از جمله عمر خیام، مسئول تنظیم تقویم خورشیدی  شدند.و بر اساس محاسبات نجومی آغاز سال در اعتدال بهاری قرار گرفت.(، زمانی که خورشید بر راس حمل واقع میشود) از آن زمان نوروز بشکل رسمی آغاز سال نو خوانده شد.بعد از انقلاب مشروطیت نیز پارلمان ایران بر این امر تاکید نمود و آن را شکل قانونی داد که تا امروز ادامه دارد.

چهره های کلیدی  نوروز.

 

به باور ایرانیان باستان  جهان در هفت روز آفریده شد .در  آخرین روز مرحله آفرینش  که مطابق با آغاز بهار بود ،کیومرت  ، نخستین بشر آفریده شد. اما سیمای مرکزی سال نو جمشید است  .او نخستین روز بهار بر تخت نشست .زندگی شهری را بنا نهاد .” او نخستین کسی است که از نیشکر ،شکر گرفت و به این دلیل است که در نوروز مردمان به یکدیگر شیرینی میدهند” .اوست که گاهشماری را به انسان آموخت. دگر اسطوره بهاری  سیاوش است.او  که سمبل پاکی و صلح است با حلیه پدر به توران می رود ،وبدست افراسیاب کشته می شود..ما از خون او در بهار گیاهان جان دوباره می یابند .و فرزند مشترک سیاوش و فرنگیس دختر افراسیاب نیز  به گفته فردوسی در بهار تولد  میآبد

.که روز نو ائین و جشنی نو است     شب سور آزاده کیخسرو است”

.کیخسرو، این  گیاه رسته از خون سیاوش اساس فرمانروای آرمانی را بنا می نهد . .  به باور ایرانیان باستان او روزی باین جهان باز میگردد. و به همراه خود داد و بی مرگی را برای بشر به ارمغان می آورد . او اولین مسیح تاریخ است. اما سیاوش نه تنها از سوی ایرانیان بلکه در سرزمین توران  نیز جایگاه ویژه ای دارد. مردم آسیای مرکزی و  به ویژه در شهر بخارا او  را فرشته نگهبان خود میدانند.

 

  نوروز چنان ریشه عمیقی در تاریخ و فرهنگ ایران داشته است که هیچ یک از اشغالگران این سرزمین نتوانسته اند آن را از میان بردارند  ونهایتا سعی نموده اند که خود را با ان یکسو نمایند. بهمین ترتیب است که با ورود اعراب به ایران ، مسلمانان نیز اسطوره های خود را به افسانه های نوروزی در آمیختند:نخستین بشر که در فرهنگ ایرانی کیومرث  نامیده میشد به –ادم،بدل شد و هر چه از جمشید  بود با نام سلیمان رقم خورد.به اعتقاد آنها کشتی نوح در همین روز نوروز از طوفان بلا جست .گویند غدیر خم (8 الحجه) سال دهم  هجرت نیز مطابق 29 اسفند بوده است.از همین رو شاعر مسلمان برابر شدن روز و شب را بهمین امر نسبت می دهد:امروز علی نشست بر تخت نبی—زانست که روز و شب برابر گردید. گویند در همین روز نوروز  پیامبرموسی وحی گرفته است  و   عیسی نیز در روز آغاز بهار  به پیامبری مبعوث گردید.

 

   آیین های نوروزی:

                    مراسم نوروزی با تهیه مقدمات سبزه هفت سین  آغاز میگردد. از اواسط اسفند ماه نیز خانه تکانی شروع میشود. در گذشته علاوه بر پاکیزه کردن خانه  و دور ریختن وسایل کهنه ،مردم باشکال مختلف کوشش می نمودند ارواح خبیت را  از شهر و خانه خود دور نمایند.از جمله اینکه افرادی با صورتکهای  و پوشش عوضی که دیدار های دوره ای با ارواح را مجسم میکند ،بگردش می پرداختند و با ساز و دهل به دفع این ارواح شیطانی می پرداختند.اغلب این مراسم همراه با مهمانی ها و شادی خواری ها و خوشگذرانی  و زیر و رو کردن روال معمول زندگی همراه میشد.این  مراسم که در حقیقت همان کارناوال های است که در مناطق دیگر دنیا وجود دارد ، هنوز به شکلی از ان به صورت حاجی پیروز ، و چادر سر کردن در مراسم قاشق زنی ،باقی مانده است.که کار کرد ان در روزگار ما بیشتر برای ایجاد شادمانی و مژده دهنده فرا رسیدن نوروز است.  این پیک نوروزه بنام های  نوروز خان و عید گردان در در آذربایجان سایا چی نوروز داماد در تاجیکستان گل گردن نیز خوانده میشوند

 

 از آنجا که پاکی و شادی دو عنصر پایه ای آیین های نوروزی است. پریدن از روی شعله آتش در چهارشنبه سوری در حقیقت بهمین منظور صورت می گیرد .سرخی آتش نماد پاکی که زردی و بیماری های سال کهنه را دور میکند، ترقه  و سر و صدا راه انداختن نیز مانند  سرنا و دهل برای دور کردن ارواح شیطانی بوده است.آیین های نو شدن ،راه های گوناگون تطهیر  یا شستشو و آب پاشی به یکدیگر و آوردن آب تازه ب خانه در مناطق گوناگون دنیای ایرانی بسیار رایج بوده است .

 

مرحله دوم آیین های نوروزی با گرد آمدن افراد خانواده در کنار سفره هفت سین اغاز میشود  با دریافت عیدی از بزرگترها ادامه میابد.در روز های بعدی نوبت دید و بازدید با اقوام و آشنایان میرسد .در گذشته روز تحویل سال با مراسم بسیار مهمی همراه بوده است به ویژه در شهر های بزرگ.گویند در اولین نوروزی که عضدالدوله دیلمی در اصفهان بودهاست فضای شهر چنان مملو از شادی و شعف دید که تعجبش برانگیخته شد: دکانداران اجناس را به بهای ناچیز می فروختند.همبستگی در میان اهالی بحد اعلا میرسید.دختر ان وپسران ازاد بودند که با هم باشند.این مراسم حتی در دوره بعد از اسلام هم در بسیاری از مناطق ایران برگزار می شد.در پاره اوقات حتی برای یک روز آزادی جنسی نیز مجاز بود  .این مراسم هنوز در میان بعضی  قبایل افغانستان ادامه دارد. آئین دیگر که بسیار رایج بوده است انتخاب شاه بانوی سال نو و یا ایزد بانوی نوروزی است.: اهالی فردی را از میان اقشار فقیر به عنوان  شاه سال نو برای مدتی که آیینهای نوروز ادامه داشت انتخاب میکردند و دستور های او بدون قید و شرط انجام می شد. و ان شخص از هر مجازاتی بری بود . در بعضی مناطق این ائین ها  با حاکمیت بدون قید و شرط زنان همراه بود و مردان جرات خارج شدن از خانه را نداشتند.در این مراسم دور انداختن موقتی دستور های اخلاقی سنتی و قوانین اجتماعی و ب مسخره گرفتن موسسات رسمی  بسیار رایج بود.در تمام این آیین ها مایه اصلی شادی و زدودن غم از زندگی حداقل برای مدتی کوتاه بود

 

 

همانطور که اشاره شد ،نوروز نه تنها نزد تمام اقوام ایرانی بلکه دو پیش تمام فرهنگ هایی که از دور و نزدیک با فرهنگ این منطقه ارتباط داشتند،گرامی بود. برای نمونه  تا قبل از حاکمیت مسیحیت در امپراطوری رم (در قرن سوم بعد از میلاد 21)سال رمی با فروردین اغاز میشه.هنوز هم نام ماهای سپتامبر هفتم،اکتبر(هشتم)، نوامبر(نهم) و دسامبر(دهم) شاهد این امر است. هنوز سال  مالی  در انگلستان 21 مارس مطابق اول فروردین میباشد.

 

قبطی های مصری ،نوروز را گرامی میدارند و مراسم آب پاشان نزد آنها رایج میباشد،در سوریه و لبنان نوروز از اعیاد مهم بحساب میاید. در دربار عثمانی و حکومت مغولها ی هند ، نوروز را بزرگ می داشتند و اغلب شاهان در این روز ب تخت مینشستند. در آسیای مرکزی همانند ایران امروز ، بزرگترین جشن سال میباشد. در شهر بلخ که فرشته نگهبانش سیاوش میباشد.

 

مراسم نوروزی با اسم او در بزرگداشت او اجرا می گردد.افغانها  و کردها نوروز را از ویژگیهای فرهنگی خود می دانند و نه تنها آن را با رقص و شادی  و آیین های متفاوت جشن میگییرند،بلکه غالبا بزرگداشت آیین ها  را نشانه مقاومت در مقابل فرهنگ غیر بومی است.این ویژگی در تمام دوره حاکمیت شوروی برای مردم آسیای مرکزی وجود داشت و امروز نیز کردهای ترکیه از آیین های نوروزی بمظور بیان خواسته  های خود سود می جویند.

 

سخن کوتاه:از فلات پامیر تا آسیای صغیر  و از هند تا به مصر اقوام گوناگون با ادیان ،زبانها ، وفرهنگها مختلف نوروز را بزرگ می دارند. نوروزی که در طول زمان از طوفانهای تاریخی پیروز و سربلند بیرون آمده ، علیرغم حملات گوناگون چون حمله اسکندر ،عرب، و مغول و قبایل آسیای مرکزی نه تنها نوروز باقی مانده بلکه همه حاکمان خارجی نیز مجبور شده اند که آن را گرامی بدارند.

 

کتابنامه:

1- چند چهره کلیدی در اساطیر گاهشماری ایرانی  آنا کراسنو ولسکا  مترجم ژاله متحدین

2-نوروز خوش آیین  دکتر احمد جاوید

3-نوروزنامه  حکیم عمر خیام

4-نوروز جشن نوزایی آفرینش  علی بلوکباشی

5- نوروز باستانی  ابو عثمان جاحظ ترجمه افتخار زاده

6 – جستار درباره مهر و ناهید محمد مقدم

7 حماسه های ایران  جلیل دوستخو