آیین های نوروزی:
این نوشته بخش دوم مقاله ایست که به مناسبت نوروز سال 1384 نگاشته شد.
مراسم نوروزی با تهیه مقدمات سبزه هفت سین آغاز میگردد. از اواسط اسفند ماه نیز خانه تکانی شروع میشود. در گذشته علاوه بر پاکیزه کردن خانه و دور ریختن وسایل کهنه ،مردم باشکال مختلف کوشش می نمودند ارواح خبیث را از شهر و خانه خود دور نمایند.از جمله اینکه افرادی با صورتکهای و پوشش عوضی، که دیدار های دوره ای با ارواح را مجسم میکرد ،بگردش می پرداختند و با ساز و دهل به دفع این ارواح شیطانی می پرداختند.اغلب این مراسم همراه با مهمانی ها و شادی خواری ها و خوشگذرانی و زیر و رو کردن روال معمول زندگی همراه میشد.
این مراسم که در حقیقت همان کارناوال های است که در مناطق دیگر دنیا وجود دارد که هنوز به شکلی از آن به صورت حاجی پیروز ، و چادر سر کردن در مراسم قاشق زنی ،باقی مانده است.که کار کرد ان در روزگار ما بیشتر برای ایجاد شادمانی و مژده دهنده فرا رسیدن نوروز است. این پیک نوروزی بنام های نوروز خان و عید گردان در در آذربایجان “سایا چی نوروز داماد”
در تاجیکستان گل گردن نیز خوانده میشوند
از آنجا که پاکی و شادی دو عنصر پایه ای آیین های نوروزی است. پریدن از روی شعله آتش در چهارشنبه سوری در حقیقت بهمین منظور صورت می گیرد .سرخی آتش نماد پاکی که زردی و بیماری های سال کهنه را دور میکند، ترقه و سر و صدا راه انداختن نیز مانند سرنا و دهل برای دور کردن ارواح شیطانی بوده است.آیین های نو شدن ،راه های گوناگون تطهیر یا شستشو و آب پاشی به یکدیگر و آوردن آب تازه ب خانه در مناطق گوناگون دنیای ایرانی بسیار رایج بوده است .
مرحله دوم آیین های نوروزی با گرد آمدن افراد خانواده در کنار سفره هفت سین اغاز میشود با دریافت عیدی از بزرگترها ادامه میابد.در روز های بعدی نوبت دید و بازدید با اقوام و آشنایان میرسد .در گذشته روز تحویل سال با مراسم بسیار مهمی همراه بوده است به ویژه در شهر های بزرگ.گویند در اولین نوروزی که عضدالدوله دیلمی در اصفهان بودهاست فضای شهر چنان مملو از شادی و شعف دید که تعجبش برانگیخته شد: دکانداران اجناس را به بهای ناچیز می فروختند.همبستگی در میان اهالی بحد اعلا میرسید.دختر ان وپسران ازاد بودند که با هم باشند.این مراسم حتی در دوره بعد از اسلام هم در بسیاری از مناطق ایران برگزار می شد.در پاره اوقات حتی برای یک روز آزادی جنسی نیز مجاز بود .این مراسم هنوز در میان بعضی قبایل افغانستان ادامه دارد. آئین دیگر که بسیار رایج بوده است انتخاب شاه بانوی سال نو و یا ایزد بانوی نوروزی است.: اهالی فردی را از میان اقشار فقیر به عنوان شاه سال نو برای مدتی که آیینهای نوروز ادامه داشت انتخاب میکردند و دستور های او بدون قید و شرط انجام می شد. و آن شخص از هر مجازاتی بری بود . در بعضی مناطق این آئین ها با حاکمیت بدون قید و شرط زنان همراه بود و مردان جرات خارج شدن از خانه را نداشتند.در این مراسم دور انداختن موقتی دستور های اخلاقی سنتی و قوانین اجتماعی و به مسخره گرفتن موسسات رسمی بسیار رایج بود.در تمام این آیین ها مایه اصلی شادی و زدودن غم از زندگی حداقل برای مدتی کوتاه بود
همانطور که اشاره شد ،نوروز نه تنها نزد تمام اقوام ایرانی بلکه در پیش تمام فرهنگ هایی که از دور و نزدیک با فرهنگ این منطقه ارتباط داشتند،گرامی بود. برای نمونه تا قبل از حاکمیت مسیحیت در امپراطوری رم (در قرن سوم بعد از میلاد 21)سال رمی با فروردین اغاز میشد.هنوز هم نام ماهای سپتامبر هفتم،اکتبر(هشتم)، نوامبر(نهم) و دسامبر(دهم) شاهد این امر است. هنوز سال مالی در انگلستان 21 مارس مطابق اول فروردین میباشد.
قبطی های مصری ،نوروز را گرامی میدارند و مراسم آب پاشان نزد آنها رایج میباشد،در سوریه و لبنان نوروز از اعیاد مهم بحساب میاید. در دربار عثمانی و حکومت مغولها ی هند ، نوروز را بزرگ می داشتند و اغلب شاهان در این روز به تخت می نشستند. در آسیای مرکزی همانند ایران امروز ، نوروز بزرگترین جشن سال میباشد. در شهر بخارا که فرشته نگهبانش سیاوش میباشد،مراسم نوروزی با اسم او در بزرگداشت او اجرا می گردد.افغانها و کردها نوروز را از ویژگیهای فرهنگی خود می دانند و نه تنها آن را با رقص و شادی و آیین های متفاوت جشن می گیرند،بلکه غالبا بزرگداشت آیین ها را نشانه مقاومت در مقابل فرهنگ غیر بومیم دانند.این ویژگی در تمام دوره حاکمیت شوروی برای مردم آسیای مرکزی وجود داشت و امروز نیز کردهای ترکیه از آیین های نوروزی بمظور بیان خواسته های خود سود می جویند.
سخن کوتاه:از فلات پامیر تا آسیای صغیر و از هند تا به مصر اقوام گوناگون با ادیان ،زبانها ، وفرهنگها مختلف نوروز را بزرگ می دارند. نوروزی که در طول زمان از طوفانهای تاریخی پیروز و سربلند بیرون آمده ، علیرغم حملات گوناگون چون حمله اسکندر ،عرب، و مغول و قبایل آسیای مرکزی نه تنها نوروز باقی مانده بلکه همه حاکمان خارجی نیز مجبور شده اند که آن را گرامی بدارند.فرخی بمناسبت سالی که عید قربان و جشن نوروز همزمان بوده است چنین سروده است:
عید قربان و ماه فروردین هر دو با یکدگر شدند قرین
شد مصلی ،ازان چو چرخ بلند شد گلستان ازین چو خلد برین
آن،زمین لاله رنگ کرد ز خون وین پر از لاله کرد زمین
زاغ از پر عقیق و مرجان شد باغ از این پر بنفشه و نسرین
زینت و منبر است زینت ان نرگس و سوسن است تحفه این
جشن ان،هست در عرب سنت جشن این ، در عجم آیین
کتابنامه:
1- چند چهره کلیدی در اساطیر گاهشماری ایرانی آنا کراسنو ولسکا مترجم ژاله متحدین
2-نوروز خوش آیین دکتر احمد جاوید
3-نوروزنامه حکیم عمر خیام
4-نوروز جشن نوزایی آفرینش علی بلوکباشی
5- نوروز باستانی ابو عثمان جاحظ ترجمه افتخار زاده
6 – جستار درباره مهر و ناهید محمد مقدم
7 حماسه های ایران جلیل دوستخو
