امپراتوری رم (23ق.م تا 475 میلادی)

امپراتوری رم  فرزند خلف جمهوری بود : این جمهوری  که توسط سنا اداره می شد پس از میان بردن بزرگترین هماوردش ، کارتاژ، دست به کشور گشایی زد و به قدرت  برتر دریای مدیترانه  تبدیل شد. چنین کار سترگی بدست کنسول های نظامی و سردارانی چون ژولیوس سزار و پمپی و…انجام گرفت . قدرت و محبوبیت روزافزون سرداران سپاه که ثروت و امنیت رم را تامین می کردند ، آنها را به کسب قدرت سیاسی رهنمون کرد و  در دهه سوم ق.م ، نخستین امپراتور از سوی سنا به رسمیت شناخته شد.

شهر رم:

نخستین امپراتور،”اکتاو آگوست ،”شهر رم را آجری تحویل گرفت و مرمری تحویل داد”. ثروت بدست آمده از فتوحات ،گسترش بی وقفه شهر را در طی سده های نخست میلادی در پی داشت: در زمان اگوست شهر به 14 منطقه تقسیم می شد و در راس هر منطقه یک سناتور بعنوان مدیر  قرار می گرفت که اداره منطقه خود را از جهت امنیت ، و اجرای مقررات شهری بر عهده داشت .وظایفی چون مقابله با آتش سوزی در هر محله به کارمندانی سپرده می شد که با داشتن وسایل کار آماده مداخله برای خاموش کردن آتش بودند. خانه های میان شهر اغلب چند اشکوبه بودند . طبقات زیرین با آجر و بتن ساخته می شد و طبقات فوقانی با چوب.  این خانه ها پنجره نداشت و در زمستان بسیار سرد بود. گرم کردن خانه و پخت و پز عذا گاهی موجب آتش سوزی می شد و بهمین جهت اطفای حریق یکی از مسئولیت های رایج کارگزاران  شهرداری بود.  جمعیت زیاد شهر موجب چنان رفت و آمدی بود  که مقامات حرکت ارابه و اسب را در روز ممنوع کردند و ثروتمندان  شهر بر دوش بردگان و مستخدمان خود در شهر رفت و آمد می کردند . تامین وسایل مورد نیاز برای ساختمان سازی هم اغلب در شب ها صورت می گرفت ، که همراه سروصدای فراوان می شد . شرایطی که  ثروتمندان  را ترغیب می کرد خانه های خود را در خارج شهر بنا کنند ، خانه های ویلایی بزرگ با امکانات بی همتا در آن روزگار .  بزرگان لشکری ،سناتورها ،بانکداران و بازرگانان و صاحبان املاک بزرگ “دومن ها” زندگی اشرافی خود را در این مناطق می گذراندند و یکی از نشانه های ثروت آنها “قطر لوله آبی” بود که وارد  خانه آنها می شد و آب  استخر ها و حمام های خصوصی  را تامین می کرد.

آبرسانی و تقسیم آب در داخل شهر رم یکی از شاهکار های مهندسی زمان خود بود : آب از مناطق دوردست ، توسط کانال هایی که با بتن و یا سفال ساخته شده بود و گاهی بیش از ده ها کیلومتر طول داشت وارد شهر شده و در  محلات توزیع می شد . یکی از ویژگی های رم  تعداد فراوان حمام های آن بود : نه تنها افراد ثروتمند شهری دارای حمام بودند ، بلکه حمام عمومی با شمار زیاد و گنجایش غیر قابل تصوری در شهر ساخته شده بود . حمام های عمومی دارای استخر های آب گرم و سرد، ورزشگاه  فروشگاه، و در برخی از آنها محلی برای دیدار با روسپیان هم در نظر گرفته شده بود . شمار حمام های عمومی را در زمان رونق شهر رم  (اوایل سده دوم میلاد)  بیش از 170 گفته اند و بزرگترین حمام آن که در دوره “کاراکالا” بنا شد گنجایش پذیرش 6000 تا 8000   نفر را  در روز را داشت!  مردم شهر  عصر ها در این حمام ها به استراحت ، ورزش و گفتگو با یکدیگر می پرداختند .و باقی ساعات را به تماشای مبارزه گلادیاتور ها  در استادیوم “کولیزه” *می گذراندند تا به تماشای جنگ  بردگان با یکدیگر و یا حیوانات وحشی بپردازند . این استادیوم شامل بیش از بیست ورودی با پالکان های مجزا و تریبون های  شماره دار بود و برای جلوگیری از گرمای آفتاب ، با شبکه ای از توری ها  سقف استادیوم را می پوشاندند. و در زیر میدان وسیعی که قرار بود نمایش انجام گیرد ، شبکه ای از راهرو، اتاق و قفس احداث شده بود ، که بردگان و حیوانات وحشی را با نوعی آسانسور به میدان وارد می شدند.

تا در نمایشی “هیجان آور” به جنگ با یکدیگر بپردازند و مورد تشویق تماشاگران شوند. تماشاگرانی که شمار آن ها می توانست به پنجاه هزار هم برسد. در خارج از استادیوم  همه نوع پیش بینی برای رفاه و سرگرمی موجود داشت ،از انواع فروشندگان مواد خوراکی که اغلب شامل نان پنیر و نوعی رب گوجه فرنگی بود (پیتزا ی ابتدای) به مشتریان می فروختند. ” کولیزه” تنها  محل سرگرمی نبود ، در فاصله کمتر از دو کیلومتر ، استادیوم بزرگ دیگری برای   مسابقات اسب سواری و حتی قایقرانی هم وجود داشت. شهروندان رمی از امتیازات زیادی بهره می بردند و از جمله در دوره هایی نان هم بصورت مجانی میان آنها توزیع می شد. اما گروه دیگری هم در شهر زندگی می کردند که بار زندگی شهروندان را بدوش می کشیدند: بردگان. شمار آنها بستگی به بزرگی فتوحات و غارت مناطق تسخیر شده در دوره های مختلف تغییر می کرد.

ثروت رم از کجا تامین می شد؟

در سده های نخستین بنای رم ، بیشتر اهالی شهر  همانند  مردم مناطق دیگر ایتالیا، کشاورزان آزاد بودند که در قطعه زمین کوچکی  زندگی را میگذراندند. با ورود بردگان به کار کشاورزی و ایجاد “دومن” های گسترده ، این دهقانان  زمین های خود را به نفع زمینداران بزرگ از دست دادند و به کار مزدوری روی آوردند و یا راهی شهرها شدند. اما در سده های بعدی ، حال و روز مردم به گذشتگانش نمی مانست .رم ثروتمندترین شهر دنیای آن روز بود و دریای مدیترانه را “دریای ما ” می نامید و ثروت سرزمین های دیگر را می بلعید :سرامیک  و شراب یونان ، فلزات فرانسه ، طلا و نقره اسپانیا، پارچه های سوریه ، گندم و غلات مصر و سیسیل و آفریقای شمالی از راه های گوناگون وارد شهر رم می شد . بنای بزرگی که بقایای ان هنوز هم در مرکز رم  باقیست  مغازه های زیادی در چندین طبقه ، ساخته شد ه بود.امپراتوری بر راه های آبی دنیا مسلط بود و بازرگان محصولات دور و نزدیک دنیای آنروز به مردم شهر عرضه می کردند:عاج و ادویه و سنگ های قیمتی از هند ، عطر های عربی ، عقیق بالتیک و ابریشم چینی . بازار برده نیز بسیار پر رونق بود و برای سرگرمی مردم حیوانات وحشی افریقا را از دل افریقا با تجهیزات بسیار پیچیده به ایتالیا می آوردند تا در نمایش های عمومی شرکت کنند و یا در خانه ثروتمندان وسیله تفریح باشند . برای تصور این بزرگترین بازار جهانی آن روز کافیست یاد آوری کنیم که تنها در بندر شهر رم بیش از 50 هزار نفر  بکار مشغول بودند .

همه راه ها به رم ختم می شود!

این بخش از کتاب تاریخ جهان از انتشارات لاروس گرده برداری شده است.

شبکه راه های امپراتوری،هر نقطه دور دستی را به رم متصل می کرد .لازمه دسترسی به چهار گوشه سرزمین های امپراتوری  در درجه نخست لزوم صیانت از مرز ها و حفظ امنیت داخلی بود .البته از این راه ها برای انتقال محصولات مورد نیاز رم نیز استفاده می شد . این راه ها با پیشرفته ترین اصولی مهندسی زمان و با تکنیک های خلق شده از سوی رمی ها طرح و ساخته شد که بسیاری از آنها  در دوره های بعد از سقوط رم نیز بکار گرفته می شد و برخی همچنان باقیست . زیر سازی آن با دقت فراوان انجام گرفته است وازموانع طبیعی با ساختن پل و تونل در گذر می کردند. هنوز هم  هیچ کشور اروپایی به اندازه ایتالیا پل و تونل در جاده هایش یافت نمی شود . اما جاده سازی تنها به مناطق نزدیک محدود نمی شد ، از شمال انگلستان تا میانه آفریقا هر کجا تخت تسلط امپراتوری بود  راه ساخته شده بود. نقشه های راه بر روی پاپیروس و گه گاه بر دیوار با قید فاصله تنظیم می شد.( من  یک نمونه از نقشه راه  جنوب اروپا را بر دیواری در یک زیر زمین در شهری در کرواسی دیدم که حیرت آور بود.از آن عکسی گرفتم که اگر پیدا کنم به مقاله می افزایم)

شبکه راه ها شهر ها را به رم وصل میکرد ، شهر های که می بایست زندگی به سبک رمی در آن جریان یابد :یک یا چند فروم(میدان بزرگ برای بحث و گفتگوی شهروندان) ، پرستشگاه، ادارات دولتی ، طاق نصرت ، حمام، كتابخانه ، کانال کشی آب و حداقل یک “اکدوک-کانال آبی که پر پلی ساخته می شود “، فواره و چشمه های شهری و کانال اگو  .بدین شکل شهر” تیماد” در شن های صحرا آفریقا و “بس” در بریتانیای مه آلود بنا گردید.

شهر هایی که رمی ها می ساختند می باید نشانه های رمی بودنش بچشم بخورد : شهر در اطراف دو خیابان عمود بر هم بنا می شد و علاوه بر بنا های یاد شده ، در جابجای شهر ، یر سر هر گذری مجسمه و یا تندیسی از امپراتور و یا سمبلی از شهر رم قرار داشت . ستایش از کیش امپراتور نشان از پایبندی به قوانین رم بود و بقای آن را تضمین می کرد. اگر در ابتدای امر تنها کسانی که در شهر رم زندگی می کردند شهروند رمی به حساب می آمدند ، در سده بعد ی نه تنها باشندگان ایتالیا بلکه تمام اهالی سرزمین های تحت حکومت امپراتوری نیز شهروند شدند.البته بردگان از این قاعده مستثنی بودند ، اما آنها نیز در شرایطی به حق شهروندی دست می یافتند ، به ویژه اینکه برخلاف آتن ، در صفوف سپاه رم  خیلی زود بردگان به کار گرفته شدند و آنها که از خود “لیاقتی” نشان داده بودند به پست های مهمی تری گمارده می شدند و شماری از آنها شهروند شده و به سرداری سپاه و یا پست های مهم دیوانسالاری می رسیدند.

نام چند تن از امپراتور ان غیر ایتالیایی : تراژان ،ریشه اسپانیایی، هاردیان، ریشه ژرمنیک،  کاراکالا ریشه گوت های دانوب ،              افریقایی، فیلیپ عرب ریشه سوریه

 

فرجام امپراتوری رم:

پس از دو سده آرامش نسبی در امپراتوری  دوره شکوفایی رو به نزول نهاد : دیگر سرزمینی برای تاراج و گسیل بردگان برای بیگاری  باقی نمانده بود ، اقوام شمالی اروپا همچون گوت ها ، وندال ها و فرانک ها در شمال مرزها مستقر شده بودند و  در ازای پاسداری از امنیت مرزهای به آهستگی درسرزمینهای های داخل امپراتوری ساکن می شدند.  حتی سرداران سپاه که اصلیتی “بربر” داشتند  نه تنها خود به امپراتوری رسیدند (سپتیم آفریقایی در پایان سده دوم ) بلکه امپراتور های بعدی نیز از دودمان آنها بود . در این دوره کیش تقدس امپراتور به خانواده آنها هم گسترش یافت. کاهش قدرت نهادهای قانونگذاری ،قضایی و مالی بنفع قدرت اجرایی نظامیان حاکم موجب افزایش هزینه لشکری شد. امپراتور کاراکالا در 212 دست به یک تغییر گسترده زد ، او به همه اهالی سرزمین های قلمرو امپراتوری حق شهروندی اهدا کرد و در مقابل آنها می بایست مالیات بیشتری می پرداختند .

کاهش غنائم جنگی ، افزایش هزینه های نظامی ، فشار اقوام مرزنشین شمال اروپا و به ویژه  قدرت یافتن امپراتوری ساسانی در شرق امپراتوری ، انسجام چند سده پیشین  را با خطر جدی روبرو میکرد. سده سوم همراه با هرج و مرج در شئون مختلف اجتماعی بود .ادیان شرقی چون  مانویت و میترائیسم ، همچون ادیان سامی چون یهودیت و به ویژه مسیحیت در میان اهالی گسترش می یافت . تا جایی که در نیمه سده سوم  قوانینی وضع شد که همه شهروندان را به پیروی از آیین تقدیس دین سنتی /مبتنی بر ستایش امپراتور/ دعوت می نمود و عدم شرکت در مراسم سنتی با مجازات همراه بود ، طوری که بسیاری از پیروان آئین مسیح هم به ناچار به آیین گذشته بازگشتند .ص 511.

نتیجه این سیاست های سرکوبگرانه  به وخیمتر شدن اوضاع منجر شد . حکومت مرکزی قادر به اداره سرزمینی به این گستردگی را نبود و به اشکال مختلف کوشش می کرد بحران های داخلی که در آفریقا ، مصر ، شرق  آسیا و دیگر مناطق به شورش های بزرگ منجر می شد را کاهش دهد. سیاست عدم تمرکز و ایجاد تقسیم بندی های اداری جدید هم راه بجایی نبرد ، در راس حکومت ، اشکال مختلف اداره امپراتوری آزمایش شد ، امپراتوری به دو بخش تقسیم شد. ابتدا دو امپراتور و سپس  چهار امپراتور مامور اداره مناطق مختلف شدند .

مسیحیت در خدمت امپراتوری

امپراتور رم ، تئودوس، بدست سنت آمبرواز  به مسیحیت می گراید

در سال های نخستین سده چهارم سرکوب مسیحیان تشدید شد و هر نوع تجمع و شرکت در مراسم برای پیروان مانوی و آیین های مسیحیت ممنوع گردید . اما در نهایت ایده بکارگیری آیین نو که در شهر های بزرگ پیروانی یافته بود ، به عنوان یک راه حل برای از هم پاشیدگی امپراتوری پذیرفته شد .و گرویدن به آیین مسیح از سوی امپراتور و خانواده اش ،  یکباره امپراتوری را از یک پشتوانه اجتماعی موثر برخوردار نمود . شبکه های پیدا و پنهان مسیحیت برای نخستین بار از زمان پیدایش با صلیب مسیح در خدمت قدرت سیاسی قرار گرفت. آیینی که بر صلح و مدارا و دوستی همنوع تکیه داشت ، در مدت کوتاهی خواستار محدود کردن و سپس ممنوعیت ادیان رقیب شد و به تبلیغ علیه کفار داخلی و خارجی پرداخت .  اما در اواسط  سده چهارم علیرغم حفظ  نهاد های حکومتی و قوانین  سابق سرزمین های امپراتوری دو بخش شد در شرق قسطنطنیه  مرکز امپراتوری رم شرقی شد و در غرب میلان به جای رم پایتخت شد.  بستگی میان مسیحیت و امپراتوری رم هرچند نتوانست از تجزیه امپراتوری جلوگیری نماید اما بانی  همدستی کلیسا و حکومت ها در سده های آتی شد . رم ، محل شهادت سنت پییر و سنت پل ، مقر روحانیت مسیحی شد. روحانیونی که  در غیاب امپراتوری رم ، خود حکومت می کردند. اما قدرت واقعی مسیحیت  تا چندین سده نه در رم ، بلکه در کنستانتینوپل /قسطنطنیه بود که امپراتوری بیزانس با نام روم شرقی  تا قرن پانزدهم بر آن حاکم بود.

گاهشمار

303 سرکوب شدید پیروان مسیحیت به نیجه دلخواه خکومت نمی انجامد و سه سال بعد نوعی سازش میان دو طرف صورت می گیرد

312 پیروزی کنستانتین بر رقبای سیاسی . کاخ مشهور لاترن اقامتگاه پاپ می شود .

330 بیزانس، بنام امپراتور رم ، کنسانتینوپل( قسطنطنیه) خوانده می شود و پایتخت دوم امپراتوری می شود.

350 ساسانیان ارمنستان را تشخیر می کنند.

380 کاتولیسیم مذهب رسمی امپراتوری می شود و پس از یک دهه ادیان ممنوع می شود و تنها یهودیان تحمل می شوند .

381 میلان عملا امپراتوری رم می شود.

390صلح با ساسانیان برای تقسیم ارمنستان.

404 نمایش مبارزه گلاتور ها در رم ممنوع می شود.

410 ویزیگوت ها رم را غارت می کنند

418 ویزیگوت ها بخشی از سرزمین های گل /فرانسه/ را از دست رمی ها بدر می آورند.

452 پاپ با آتیلا مذاکره می کند و از او می خواهد که ایتالیا را ترک کند.

455 واندال ها شهر رم را تاراج می کنند و سپس در سیسیل مسقر می شوند

476 پادشاه ژرمن ها رم را تسخیر می کند . این تاریخ را پایان امپراتوری رم و آغاز قرون وسطی خوانده اند .امپراتوری رم شرقی (بیزانس) به مرکزیت قسطنطنیه/استانبول/ تا قرن پانزدهم پس از 11 سده به دست عثمانی از میان می رود .