فهرست
“دوگانه یکجا نشینی و صحرا گردی”
ریشه این شیوه های متفاوت زندگی به هزاره دهم پیش از میلاد بازمیگردد ، زمانی که در میانرودن و کوهپایه های زاگرس نحستین جوامع کشاورزی با محوریت زمین پا می گرفت در حالیکه در آسیای مرکزی و استپ های ” اورازی” ” حیوان ” ستون اصلی معیشت انسان ها بود .بین هزاره دهم تا پنجم شیوه زندگی یکجا نشینی در فلات ایران و دره سند گسترش یافت : در بخش مرکزی کوه های زاگرس ، واحد های یکجانشین توانستند “بز” را اهلی کنند ، به کاشت گندم و جو روی آورند سفالگری هم بین هزاره هفت و شش پیش از میلاد در لرستان رواج یافت. آنها خانه هاییی چهار گوش بنا کردند ، از طاق قوسی برای پوشاندن خانه ها استفاده نمودند ، به ساختن مجسمه های رسی بشکل حیوانات دست یازیدند و با استخوان و سنگ اشیا هنرمندانه ای خلق شد. آثار بدست آمده در کاوش های باستان شناسی نشانگر ابداعاتی چون استفاده از سنگ چخماق در شمال شرقی ایران_ در استان گلستان و خراسان شمالی) است . بیک کلام شیوه حاکم بر زندگی باشندگان در فلات ایران شیوه یک جا نشینی بود . بعد ها قبایل صحراگرد آریائی از دیگر قبایل هند اروپایی جدا و وارد فلات ایران شدند . آن ها با باشندگان پیشین آمیختند و شیوه یکجانشینی را گزیدند . دستاوردها زندگی شبانی خود را به آن افزودند و آز آن پس زندگی پیشا شهری در جا بجای ایران توسعه یافت.” این قسمت از کتاب /روایتی از تمدن ها/بخش تمدن های دره سند، آمو دریا و فلات ایران ص۲۸۷تا ۲۹۴ اخذ شده است.
عکس نوشته ها: نقاشی در یک غار پیش از تاریخ در کو های زاگرس /لرستان.
معبد چغا زنبیل در دشت خوزستان ، هفت تپه متعلق به تمدن ایلام
/البته نخستین حوزه های تمدنی این سرزمین پیش از ورود قبایل آریایی به داخل فلات به وجود آمده بود. تمدن ایلام به مرکزیت شوش از هزاره سوم پیش از میلاد بر پا بود و هحامنشیان در دامن آن پرورده شد. تمدن جیرفت و تمدن کوچکتر و کم دوامتر شهر سوخته هم به هزاره سوم تعلق دارد.
نخستین آزمون “جهانی شدن”
دیدیم که زندگی در آنسوی آمو دریا _ در آسیای مرکزی و استپ های (اورازی) رنگ دیگری بخود گرفت ، در این ناحیه انسان از مرحله شکار و گرد آوری دانه و ریشه گیاهان به دام پروری روی آورد و در طی هزاره های بعدی “حیوان” مرکز رفع نیاز مندی های مردمانی شد که به شیوه شبانی زندگی را سپری می کردند . اسب و شتر دو کوهانه را هم دست آموز خود کرده بودند و برای نقل و انتقالاتشان از این حیوانات بهره می بردند. فرهنگ، اساطیر و هنر آن ها کاملا متفاوت با دستاورد های جوامع یکجا نشین فلات ایران بود .
از هزاره پنجم پیش از میلاد به اهستگی ارتباطاتی میان این دو دنیا بر قرار گردید و تبادل اجناس ، محصولات و سپس مهارت های حرفه ای میان آنها رایج شد . سنگ های زینتی، اجناس ساخته شده از چرم و یا سنگی، سفالگری ، مواد اولیه برای رنگ آمیزی و قیر ،بحشی از محصولاتی بود که مابین مناطقی کاملا دور از هم داد و ستد می شد. برای نمونه سنگ های زینتی بدخشان در دولت شهر های تمدن سومری **در میانرودان در هزاره سوم پیش از میلاد کشف شده است .
“سارازم” نحسنین پیشا شهر چند فرهنگی دوره پیش از تاریخ در آسیای مرکزی در نزدیکی پنجکند/ زادگاه رودکی
کاوش های باستان شناسی جدید نشانگر پبدایش نخستین جوامع مختلط میان این دو دنیای جدا از یکدیگر است . نمونه آن منطقه وسیعی به نام “سارازم-sarazm ” در هزاره پنجم تا سوم واقع در دره زر افشان است .این دره همچنان گه از نامش پیداست ، دارای معادن فراوان فلزات زینتی و غیر زینتی است . این جامعه پیشا شهری یک نظام کشاورزی- شبانی داشت که در آن چند فرهنگ با یگدیگر در همزیستی مسالمت آمیز زندگی می کردند .اما این نمونه ایست بسیار نادر ، در حا لی که در هزاره های بعدی ، دشمنی میان این دو دنیا روح حاکم بر روابط شد .
کاوش های نیمه کاره شهر سوخته در منطقه زابل
ایران ما کجاست؟
باز گردیم به پرسش نحستین این نوشته: ایران کجاست؟ و پاسخ را در کتاب یکی از برجسته ترین پژوهشگران منطقه ، واسیلی برتولد می یابیم : “ایران از جهت جغرافیایی، نه منطبق با سرزمینی است که ایرانیان مثل یک واحد نژادی در آن سکونت داشتند، و نه با خطه ای که نفوذ تمدن ایران یسط داشته ، ونه با گستره ایکه زبان فارسی یعنی زبان ادبی ایران رواج یافته بود”.”جغرافیای تاریخی ایران” ص7*
می پرسیم “پس ایران ما کجاست؟”. نظامی گنجوی پاسخ می دهد که ” همه دنیا تن است و ایران دل !”
*******************************
*برتولد این مدعای خود را در مقدمه کتابش در 44 صفحه توضیح می دهد . کوتاه سخن: ایران تاریخی را نه می توان با مرز های سیاسی ، نه با نژادی ویژه ، نه حتی با تمدن وزبانی خاص تعریف نمود ، ایران برای باشندگانش ، فراتر از این واژه هاست : ایران در دل آنهاست.
********************************
مآخذ:
