فهرست
بغداد از سده 8 تا سده 13 میلادی
بغداد بدست خلیفه دوم عباسی ، منصور در سال 146ق/754 م در کنار رودخانه دجله بنا شد و در مدت کوتاهی از یک روستا به پایتخت خلفای عباسی برای اداره سرزمینی گسترده از رود سند تا اقیانوس اطلس تبدیل شد . شهری که با غنائم سرزمین های تازه تسخیر شده بنا شد و در مرکز تلاقی راه های عمده تجاری روزگار خودقرار گرفت. بغداد در اوج شکوفائی خود یکی از ثروتمندترین شهر های جهان و عمده ترین مرکز فرهنگ اسلامی به شمار می رفت. هم از این شهر بود که دستاوردهای علمی و فرهنگی گذشتگان به سرزمین های جدیدی گسترش یافت: نوزایی زبان و فرهنگ ایرانی و افزایش چشمگیر دانشمندان و متفکران در خراسان بزرگ از یکسو ، و تمدن شکوفای اندلس و رنسانس اروپا از سوی دیگر وامدار بغداد سده نهم یا یازدهم است.
..بخش نخست ……………….
بنای بغداد
بغداد واژه ای ایرانی است مرکب از دو بخش بغ(خدا به زبان سغدی) و داد . بغداد در کنار دجله در چند فرسخی جنوب تیسفون(مدائن) بنا شد . در جایی که رودخانه فرات به دجله بسیار نزدیک می شود . نقل است که بیش از 100 هزار تن در مدت چهار سال برای ساختمان این شهر به کار گرفته شده اند.
منصور در سال 146ق به بغداد نوساخته انتقال یافت. دیری نپایید که این پایتخت جدید رونق و شکوه جلال دمشق را که موجب فخر و مباهات سلسله اموی بود تحت الشعاع خود قرار داد . بغداد، مانند شهر های اشکانی مدور بود و چهار دروازه داشت با فاصله های مساوی از یکدیگر که هر یک سرآغاز راه تجاری بیک مقصد مهم تجاری بود .طولی نکشید که در خارج از دیواره های شهر محلاتی (ربض هایی) شکل گرفت که جمعیت فراوانی در آن اقامت گزیدند
ترکیب جمعیت
جمعیت بغداد از همان ابتدا از دو عنصر عرب و ایرانی تشکیل می شد و یکی از موجبات گزینش بغداد به عنوان پایتخت همین دو عنصر بود.با وجود نقش کلیدی دبیران و و دیوانانیان ایرانی ، حکومت بغداد ساسانی نشد و به روحیه اسلام وفادار ماند ،با اینحال کثرت و توان ایرانیان بغداد طی قرن 2و3 ق،به رغم قدرت خلفا به راستی چشم گیر بود دربخش عظیمی از شهر مردم به زبان فارسی سخن می گفتند.
اقلیت ها ی دیگر نیز در محله های خود می زیستند، وجود ایشان در کنار مسلمانان که خود ریشه نژادی بسیار متفاوتی داشتند /دستکم در ازنای 3 سده/ بغداد را به صورت کلان شهری جهان نما/کاسموپولیت/ درآورد. در سال 200ق/816 م عده کارگزاران عباسی را در شهر مدور 33 هزار تن گفته اند و در قرن چهارم ق که جمعیت بغداد به اوج رسیده بود، تعداد حمام های آن را 60 هزار و باشندگان آنرا حدود یک میلیون ذکر کرده اند. (در همین زمان پایتحت بزرگترین امپراتوری اروپا جمعیتی حدود 10 هزار نفر داشت.)
اقلیت های دینی
ص343 جلد دایره المعارف اسلامی . ذمیان:”مسیحیان ظاهرا به پیروان دیگر دین های اکثریت را داشتند ، که از قرن ها پیش از اسلام در بین النهرین خواه نزد ایرانیان و خواه همراه اعراب , جامعه پر نفوذی را تشکیل می دادند…مسیحیان بر حسب جزیه ای که می پرداختند ، در قرن3و4 ق حدود 40تا50 هزارتن بودند و فرقه های مختلف ایشان طی قرن ها در عراق نسبت به جامعه بیزانس از آزادی و حرمت بیشتری بهره مند بودند. خون بهای مسیحیان دستکم بر حسب آرای ابو حنیفه برابر خون بهای مسلمان بود.یهودیان که از نظر پیشینه تاریخی در بین النهرین از مسیحیان نیز قدیمی تر بودند.، با این حال دید عموم نسبت به یهودیان تحقیر آمیز تر بود . در سده ششم/دوازدهم میلادی یهودیان عراق را 600هزار تن تخمین زده اند ، علت فزونی آنها را خشونت صلیبیون در سرزمین های غربی اسلام گفته انددر زمینه شغلی در پزشکی و به خصوص در امور مالی ، یهودیان رقیب سر سخت مسیحیان بودند. اما در میان عامه ایشان شغل های پست نیز فراوان بود دباغی ، رنگرزی،حجامی…
.بردگان
که به نیکی از دیگر طبقات متمایز بودند شمار آنان در قرن 3م به حدی رسید که جنبش زنج در نواحی بصره به یکی از بزرگترین شورش های تاریخ عراق بدل شد…..راست است که جامعه اسلامی در این انسان ها به چشم کالا می نگریست/جاحظ/ اما ایشان به خصوص کنیزان در زندگی ادبی و هنری نقشی بس عظیم داشتند .تقریبا تمام خواننده های و نوازندگان زن ، کنیزان بودند. 460 کنیز آوازخوان در یک روز شمارش شد.حال انکه زنان آزاده هنرمند تنها 10 و غلامان 75 تن بودند…این کنیزان مو طلایی اسلاو= صقلبی و رومی گرفته تا گندمگون و سیاه پوست به راستی جامعه بغداد را شیفته خود میکرد و بسیاری مردان کنیز را به زن آزاده ترجیح می دادند.این دخترکان در سنین خردسالی از خانواده هایشان ربوده شده بودند.
بردگان مرد =رقیق، عبد برده سیاه مملوک برده سفید ، هر یک را بر حسب ویژگی های نژادی که در وجود هر یک تصور می کردند بهر کار می گماشتند..
منابع:
تارخ تمدن اسلام جرجی زیدان
تاریخ علوم در اسلام حسن تقی زاده انتشارات فردوس.
-دایراه المعارف بزرگ اسلامی جلد بغداد .
-تاریخ جنبش های مذهبی در ایران جلد دوم . رفیع انتشارت کومش.
-Histoire de l’Iran et des iraniens” J.P.ROUX Fayard
………………….
Baghdad an 1000 : capitale du Monde (Califat Abbasside) Documentaire
