مشکل تاریخ ! از مقاله پیشین ما در باره “پیدایش روسیه در سپهر اورازی ” حدود چهار ماه می گذرد .سه هفته پیش روسیه به اوکراین یورش برد و برای توجیه این جنگ خانمانسوز ،خوانش های گوناگونی از رابطه این دو سرزمین ارائه شد.مشکل تاریخ از اینجا ریشه می گیرد که  ملت ها هریک بشکل گزینشی تاریخی برای خود باز آفرینی کرده اند.  تا آنجا که این باز سازی در راه دشمنی و جنگ با همسایگان بکار گرفته نشود قابل پذیرش است اما استفاده ابزاری از تاریخ برای برهم زدن مرزهای رسمی موجود، نه تنها راه گشای مسائل میان ملت ها نیست بلکه گام برداشتن در همان مسیر  زورگویی و  توحش گذشتگان است. تاریخ به عنوان بیان تجربه زیست اجتماعی بشر،برای درس آموزی از خطا های گذشته و ابداع چارچوب های متمدنانه برای حل مسائل میان اجتماعات بشری است. آنچه ملت های همسایه را بهم پیوند میدهد بستر مشترک جغرافیایی، فرهنگی و علایق مشترک آنهاست و نه مرز های آنها. شوربختانه در تمام کشور های جهان سیاستمدارانی یافت میشوند که با ارجاع به دوره ای از تاریخ  بر طبل دشمنی با همسایه می کوبند تا از دلبستگی مردم به سرزمین خود، پلکانی برای تصاحب و یا  نگهداری قدرت بهره گیرند. چنین ایده و گفتمانی جز جنگ فرجامی به همراه نخواهد داشت.

آنکه ناموخت از گذشت روزگار —هیچ ناموزد ز هیچ آموزگار.

مشکل تاریخ روسیه !  امپراتوری عثمانی سرزمین هایی از سه قاره را تحت انقیاد خود داشت، اما  از چشم اروپاییان  هیچگاه این مرز ها مشروعیت نداشت. در مورد روسیه چنین نبود:  روسیه از دوره پتر کبیر به امپراتوری تبدیل شد و با به خدمت گرفتن نیروی نظامی مزدور(قزاق ها *) سرزمین ملت های دیگر را تسخیر نمود .در شرق گرجی ها ، ارمنی ها،تاتارها، بلغار های ناحیه ولگا، ترکمن ها ،تاجیک ها، قرقیزها، قزاق ها( مردمان سرزمین قزاقستان و نه سرباز-مزدوران )* و مغول ها و در غرب لتونی ، لیتوانی، اوکراین و اقوام کم شمار تر را به زیر پرچم امپراتوری روسیه در آورد .این تفاوت از آنجا مایه می گرفت که اروپا در آن دوره با عثمانی در جنگ بود و در ضمن هنوز خاطره جنگ های صلیبی در یاد ها زنده بود. اما چه باک که  روسیه مسیحی سرزمین  ملت های شرقی که در میان اهالی آنها مسلمان هم کم نبود را اشغال نماید!  حال آنگه  این اقوام  سده ها پیش از مهاجرت روسها در این سرزمین ها  زندگی می کردند و فرهنگ و آداب و مذهب خود را داشتند . اما روسیه تزاری به جابجایی گسترده دست زد :جمعیت های بیگانه*(روس ها ،اکراینی ها، آلمان ها ، لهستانی ها و اسلاو های کرانه بالتیک) به این مناطق گسیل شدند  .پس از انقلاب روس سیاست جابجایی جمعیتی با گستردگی بیشتری دنبال شد (ولی اینبار به نام “همبستگی خلقها” ). هدف از این مهاجرت اجباری  کاهش نفوذ فرهنگ، زبان و ادیان این ملت ها و جایگزین کردن آن با فرهنگ و زبان روسی و مرام سوسیالیستی حزب بود . بدینگونه تاریخ این خلق ها از صافی ایدئولوژی حزبی می گذشت و در چارچوب تاریخ روسیه باز سازی می شد. این تاریخ “روس محور” از سوی “اروپای خود محور بین”وجهه جهانی یافت . تنها در اواخر سده بیستم بود که یک جانبه گری تاریخی مورد نقد جدی قرار گرفت

 

نقش قزاق ها در پیدایش امپراتوری روسیه

کیف میان شاهزاده نشین مسکو و اروپا

 

شهر کیف و تمدن “روس کیف” بدست مغولان ویران گشت. در سده های بعدی “شهر  کیف دوباره جان تازه ای گرفت و این بار تحت حاکمیت  اشرافیت لهستان. گسترش و رونق سرزمین های حاصلخیز اکراین در رابطه  فرهنگی  ، اقتصادی و سیاسی با اروپا و معادلات قدرت میان عثمانی و اروپا  انجام گرفت. شهر کیف  در گذشته مرکز تمدن  اسلاو ها بود .آئین مسیح و خط “سیریلیک” توسط فرمانروایان کیف به اروپای شرقی و سرزمین های اسلاو نشین گسترش یافت .مخترعین این خط “سنت سیریل و سنت متد یویانی” برطبق آوا های  زبان رایج “کیف “این خط را اختراع شکل دادند. زبان مردم کیف در روند تحول خود واژگان فراوانی را  از زبان لهستانی وام گرفته است *. کوتاه سخن اینکه “کیف”و سرزمینی که امروز “اوکراین” نامیده می شود بدلیل موقعیت جغرافیایی و همگرایی های فرهنگی بیشتر بسمت غرب گرایش داشته تا در سمت شرق که قبایل تاتار و ترک مستقر بودند. از جمله تفاوت های”کیف” با شاهزاده نشین های شرقی موقعیت به نسبت آزاد تر دهقانان در مقایسه با “موژیک” های روسی بود.

*La Russie et l’Ukraine, histoire partagée, mémoires divisées

utube.com/watch?v=cErwG9msnUw&ab_channel=UniversitédeGenève

امپراتوری روسیه و سیاست  کشور گشایی

اشرافیت لهستانی حاکم بر اوکراین در پی این بود که مردم  را به پیروی از آیین کاتولیک وادارد. این سیاست موجب شورش های گسترده در سال 1648 شد .تزار روسیه از فرصت استفاده کرده قزاق ها را روانه تسخیر این سرزمین ها نمود و به آنها قول امتیازات زیادی را داد. نتیجه این یورش تقسیم اوکراین میان لهستان و روسیه شد و روسیه کنترل کیف و نواحی اطراف آن را به دست آورد.

در این دوره ،کسب تمدن اروپایی ،رسیدن به آب گرم دریا ها و اقیانوس  و حاکمیت بر سرزمین های آسیایی را رویایی تزار های روسی بود. “پتر کبیر ” یکسال به صورت ناشناس در اروپا مسافرت نمود و با پیشرفت های اقتصادی و فرهنگی آن آشنا شد *و زمانی که به قدرت رسید شهر پتروگراد را در کرانه دریای بالتیک پنیاد کرد و پایتخت را از مسکو به این شهر منتقل نمود. امپراتوری روسیه با کشور گشایی های پتر کبیر آغاز شد و در دوره کاترین دوم  سرزمین های گسترده ای را تسخیر نمود.

سیاست گسترش یسوی شرق بر دو پایه استوار بود ، نیروی نظامی قزاق برای تحت فرمان درآوردن قبایل پراکنده صحرای سیبری در شرق و دست یابی بر کرانه های دریای سیاه و دریای کاسپین در جنوب. پس از اشغال سرزمین ها بازرگانان روسی فرا میرسیدند و به دنبال آنها دیوانسالاران و واحد های نظامی ارتش تزاری. اما برای استمرار حاکمیت در این مناطق دور افتاده لازم بود جماعتی را از غرب به این مناطق نقل مکان دهند . این گروه مهاجر از امتیازات فراوانی برخوردار بودند و از آنجا که ریشه محلی محروم بودند ، وابستگی شدیدی آن ها را بر حکومت تزاری می افزود . اما شمار  روس های مهاجر در حد گستردگی سرزمین های تسخیر شده نبود. بهمین جهت شمار فراوانی از اسرای جنگی لهستانی و اوکراینی و سرزمین های اطراف دریای بالتیک هم به این مناطق شرقی اعزام می شدند. حتی کاترین کبیر که خود ریشه آلمانی داشت و روسی را به درستی صحبت نمی کرد شمار زیادی از دهقانان فقیر آلمانی را به شرق منتقل نمود . این مهاجران بیگانه کمتر با مردمان محلی آمیخته می شدند  بطوریکه همچنان پس از گذشت چندین قرن درصد مهمی از آنان در کشورهای تازه استقلال یافته زندگی می کنند. و گاه و بیگاه روسیه به عنوان حفظ جان ومال آنها با حکومت های محلی درگیر می شود.