.اخبار صبحگاهی  رادیو با خبر شورش ضد نژاد پرستی در امریکا شروع شد.نشانی از یک نفرت فشرده شده در طول سال ها و تاریخی هضم نشده در طی سده ها!  اینهمه اتش زیر خاکستر در کشوری که ازادی های مدنی و سیاسی اش در تاریخ بشر یکتاست. در تنها کشوری که به گفته “هانا ارنت” اسطوره بنیادینش بر اساس یک “میثاق اجتماعی” است و نه خاک و  یا خون. می توان حدس زد که در جوامعی که در ان از ازادی خبری نیست چه اتشفشان هایی خفته است. “یادم از کشته حویش امد و هنگام درو”!

خود محور بینی  و” تفاخر”  آفت همزیستی مسالمت آمیز  اجتماعی و صلح میان ملت هاست .در  جوامع بشری  غالبا مشکل از اینجا اغاز می شود که یگ گروه  بر پایه سابقه ای برای خود مشروعیت قائل می شود و این حق را بر گروه های دیگر روا نمی دارد ، چرا که مشروعیت =”جایزی *” دیگران با ارزش های او همساز نیست. این “جایزی” می تواند بر مبنای مذهبی ، ایدئولوژیک ، قومی ، سرزمینی یا هر چیز دیگری باشد.

از خودم شروع کنم، یادم هست نخستین بار که به موزه “لوور” رفتم و اثار یادگار تمدن عیلامیان در شوش را دیدم، چنان قوت قلبی یافتم که با خود گفتم ایران با چنین گذشته ای هر گز از میان نخواهد رفت .  در پایان روز و هنگام بازگشت ،نیم نگاهی به اثار باقیمانده از تمدن های کشور های همسایه هم انداختم و تعجب کردم چگونه ان ها اینگونه از ما تقلید کرده اند! بعد ها که به تاریخ بیشتر علاقمند شدم  وبه منابع گوناگون رجوع کردم متوجه شدم که دیگران نیز برای خود هویت و مشروعیتی قائل هستند! و “ایران من ” هر چند “یکتا “،  اما یکتا یی است در میان یکتا های دیگر.

خوانش تاریخ برایم تغییر کرد ،دانستم در جهان “جایزی =مشروعیت” های متفاوتی وجود دارد. و مسله چگونگی همزیستی این جایزی هاست.در تاریخ ما  رابطه فلات ایران و میانرودان نا روشن است : بویژه بسیاری از هموطنان  ایرانی پیشنه  تمدن های  میانرودان را نا دیده می گیرند و یا انرا زائده ای از تمدن ایرانی می دانند.  جنگ های گذشته را ناشی از توحش این مردمان دانسته و  شور بختانه  این  دشمنی و نفرت سایه بر رفتار اجتماعی امروزین انها نیز افکنده است. در بررسی رویداد های تاریخی در می یابیم که علیرغم ستیزه جویی ها و جنگ های میان همسایگان ،وابستگی های جغرافیایی** ، اقتصادی و فرهنگی چنان فراوان است که می تواند پایه زیباترین و پر بار ترین دوستی میان  اقوام – و امروز ملتهای- این منطقه باشد  هرچند امروز هم “خود مرکز بینی “های مذهبی و ملی  زمینه را برای نفرت پراکنی اماده کرده است.  اما حقایق تاریخی نشان می دهد که خودبرتر بینی و جایز ندانستن دیگری از جهت عملی غیر ممکن ، از جهت تاریخی نادرست و از جهت سیاسی جنگ طلبانه و از جهت بشری فاجعه آمیز است.

…………………………..

*- از دوست سخن دانی خواستم واژه ای  برابر(لژمیته) بگویند  که بنا بر عادت “مشروعیت” ترجمه می شود. ایشان  واژه “جایزی” را پیشنهاد کردند.

**-کافی است به مسائلی ناشی از ساختن سد  بر بالا دست رود فرات برای عراق و ایران حاصل می شود و یا ریز گردهایی که همه مردم منطقه را به عذاب اورده است اشاره کرد. در زمینه اقتصادی و فرهنگی منافع مشترک منطقه هم تحت تاثیر رقابت های محلی قرار گرفته است.

 

تمدن های میانرودان

سومر:

به نوشتار پیشین رجوع شود.

اکد:2500پ.م تا 2200 پ.م

اکد ها همسایگان سومر هستند و در حوالی بغداد امروز زندگی می کردند .آنها  از اقوام سامی زبان  و مرکز حکومتشان شهر ” کیش” بود  .به دستور پادشاه نامدار  اکد به نام “سارگون ، قوانین سومری به اکدی ترجمه شد و بعد ها  آشور بانیپال نسخه ای از این قوانین را  به سرزمین  آشور برد . خط و زبان اکدی در امپراتوری عیلام  به مرکزیت شوش-رایج بود و بخشی از مردمان خوزستان با اکدی ها هم قوم و هم زبان بودند.

 

بابل  اوایل هزاره دوم میلاد تا 1595پ.م  بابل میانه سده 15 تا 6 پ.م. و بابل جدید یا کلدانی 626/538                                برج هفته اشکوبه بابل  از عجایب دنیای کهن

شهر بابل هم در 88 کیلومتری بغداد امروزی و در نزدیکی شهر حله در 2300 سال پیش از میلاد  بنیاد شد. در سده 19 پیش از میلاد  سومر تسخیر کردند  و منشور حمورابی با الهام از قوانین سومر تدوین شد که به عنوان نحستین منشور حقوقی نوشته شده ، شناخته می شود.او “پادشاهی الهی” بود که توانست حکومتی متمرکز بنیاد کرده و قوانین اقتصادی و اجتماعی تدوین نماید.

بابلی ها در اختر شناسی پیشرفت چشمگیری داشتند که بن مایه  اسطیر رمی  و بسیاری از جنبه های دین یهود از آن ریشه گرفته است.  ادونیس -آفردیت  یونانی  شباهت بسیار به تموز-ایشتار  بابلی دارد و گیلگمش سومری در فرهنگ یونان جا به جا  حضور دارد.

عیلامی ها در سال 1158 پ.م. بابل را تسخیر کردند و ثروت فراوانی از بابل را به شوش بردند . از جمله ” ستون حمو رابی ” که امروزه در موزه لوور است  و  یکی از مهمترین  آثار این موزه محسوب می شود.این ستون حاوی حقوق جزا، خقوق مدنی و حقوق تجاری است و در سده 18 پ از م. نگاشته شده و اهمیت آن بعنوان نخستین متن حقوقی جهان چنان است که کپی های این ستون در موزه های معروف دنیا هم یرده شده *.

دوره عظمت بابل  در زمان “کاسی ها” آغاز شد . کاسی ها از غرب دریای کاسپین – اسم دریاچه برگرفته از نام آن ها- وارد فلات ایران شدند .شهر های قزوین ، همدان ، کاشان  از شهر های بنا شده در دوره ان هاست . پس از گذشتن از کوه های زاگرس ، انها   بابل را تسخیر و مدت 400 سال بر ان حکومت  کردند.                                                                                                                                                                                                                                                       امپراتوری بابل

………………

 

*- اصل این ستون دومتری و نیمی در سال 1910 توسط مورگان شوستر  باستان شناس فرانسوی و  ژان ونسان  شیل  صاحب کرسی ” آشور شناسی ” دانشگاه سوربن از شوش به پاریس منتقل شد. در شرح  زیر ستون نوشته شده ” ستون حمورابی” چندین سده در شهر شوش “غصب” شده بود.  باشد که این ستون “غصبی”  روزی به صاحبان اصلی ان در خاور میانه برگردانده شود!

آشور :سده 9 تا 7 پ.م.

آشوری ها  به به زبان سامی سخن می گفتند  و پایتخت آن ها شهر نینوا  بود و شهر اربیل نیز از شهر های مهم امپراتوری آشور بود  امپراتوری آشور  به کشور گشایی و خشونت مشهور است .آن ها سرزمین های سوریه و مصر را اشغال نمودند   و در سال 612- پیش از میلاد به دست اتحاد ماد و بابل سرنگون شد.

تمدن های اناتولی -ترکیه امروز

هیتی ها  1600/1200 پیش از میلاد:

ستون حمورابی مزه لوور پاریس

این قوم به زبانی از خانواده  هند و اروپایی سخن می گفتند ،  آنها  برای مدتی بابل را به تصرف خود درآوردند  و قلمرو  میتانی را در خود جذب نمودند. ( میتانی ها  نیز هندو اروپایی بودند  و میترا  را می پرستیدند).  هیتی  ها یا مصر  هم به جنگ پرداختند. پیمان صلح هیتی ها و مصر یان نحستین پیمان نگاشته شده در تاریخ است.

در دوره واپسین حکومت هیتی ها قلمرو  آن ها به چند دولت -شهر مستقل تقسیم گردید.

هیتی‌ها معروف به مهارتشان در ساختمان و استفاده کردن از ارابه و از پیشروان عصر آهن و ساخت مصنوعات از آهن بودند.

 

 

 

 

تم

تمدن های شرق مدیترانه

فنیقی ها:

 

فنیقی ها از اقوام سامی زبان بودند که در لبنان امروز  زندگی می کردند.آنها از در هزاره سوم و دوم میلاد شهر هایی  در این منطقه بنا نمودند و کشتی های تجاری  آن ها  در مدیترانه در حرکت بود .*  اما امپراتوری های باستانی  مصر و هیتی   بر انها مسلط بودند. در سده دوازده پیش از میلاد اقوامی که به انها  ” اقوام دریایی گفته می شود تقریبا تمام قدرت های موجود در مدیترانه را از میان بردند: تمدن یونان،کرت، امپراتوری هیتی ها در آناتولی و مصر از جمله مهمترین  آنهاست. هرچند شهر های فنیقی هم از این حملات آسیب فراوانی دید، اما از سلطه مصر و هیتی ها آزاد شده و نتیجه  آمیزش با اقوام دریایی ،توانایی های کشتی سازی و دریانوردی انها را تقویت نمود…… انها در فاصله 1200 تا 300 پیش از میلاد وارد مرحله جدیدی از  تمدن  خود شدند. که دستاورد های ان در توسعه آینده  تمدن های مدیترانه نقش مهمی داشت .فنیقی ها مردمانی دریانورد بودند . ناوهای دریایی شان  نه تنها دریای مدیترانه بلکه در اقیانوس اطلس هم  یکه تاز بود. . توانایی شان  در صناعت و به ویژه در تجارت موجب گسترش کلنی های انها در سراسر مدیترانه شد. شهر ها اغلب در نزدیکی معادن فلزات ساخته می شد کاربردی تجاری داشت  و نقش  سر پل   ارتباطی با سرزمین های دور از دریا  را ایفا می کرد . از جمله  در ساحل شمالی  مدیترانه در کشور های امروزی اروپا چون  مارسی  در فرانسه  و شهرهای ما لاگا، الیکانت، تاراگون ، کدیس در اسپانیا ، لیسبون در پرتغال و همچنین در جزایر قبرس ، مالت ،سیسیل ،ساردین و در شمال آفریقا  در لیبی، تونس،در الجزایرو مراکش  شهر های بسیاری بنا نمودند.  تجارت  انها تا بریتانیا  و سواحل افریقای غربی هم گسترش یافت.  به گفته هرودوت دریانوردان فنیقی  در  یک سفر سه ساله افریقا را دور زدند و از دریای سرخ  به سرزمین  خود بازگشتند .برای اداره چنین  حجم اقتصادی لزوما به ثبت و ضبط اسناد تجاری احتیاج بود و فنیقی ها آغازگر اختراع الفبا بودند. اختراعی که بعد ها در الفبای  “آرامی” –  قومی در سوریه ، به تکامل خود رسید و الفبای آرامی  مبنای بیشتر الفباهای جهان است.

                                                                                                                                                                                                  گستردگی  شهر های بنا شده  توسط فنیقی ها در مدیترانه

با این حال اسناد و مدارک زیادی از تاریخ این تمدن بر جای نمانده است . پژوهشگران این امر به دلایل متفاوتی مربوط می دانند. نخست اینکه فنیقی ها هرگز یک حکومت مرکزی نداشتند و شهر های  مهم آنها از یکدیگر مستقل بوده و با دستگاه اداری  محلی اداره می شد. دو اینکه اسناد بازرگانی و تجاری آن  بر روی  پاپیروس نگاشته می شد  و به دلیل  اشغال این نواحی از سوی امپراتور های متفاوت از میان رفته است .   سوم اینکه بیشتر اسناد باقیمانده یا از  تورات و قوم یهود بر جای مانده یا از یونانیان ، که این هردو دشمن فینی ها بودند. برای آگاهی به نظر یهودیان *کافی است که یاد آوری کنیم “داود” بنیانگذار پادشاهی اورشلیم ، شهرت و مقامش را در مبارزه با …فنیقی بدست آورد و در تمام ادبیات یهود  فنیقی ها به کفر و داشتن آداب و رسوم وحشیانه محکوم شده اند .  در حقیقت در سده دوازده پیش از میلاد  با حمله اقوام بیابانگرد (امویان از جنوب عراق امروزی )  به سرزمین کنعان ، ان ها با یهودیان آمیزش یافتند. در همین زمان آمیزش شهرهای فنیقی با “اقوام دریایی ، فرهنگ فنیقی  از فرهنگ  عبری فاصله گرفت  و نتیجه اینکه یهودیان  همسایگان شان را کافر می پنداشتند.” شهر ها یونانیان  نظر  بهتری به فنیقی ها نداشتند، از این جهت که سده های متوالی شهر های عمده فنیقی جزیی از ساتراپ نشین های هخامنشیان بود  به دلیل احترام پارس ها به سنن و آداب  محلی  و حفظ استقلال نسبی شان ، فنیقی ها  نیروی دریایی هخامنشی را سازماندهی و در حاکمیت پارس ها در مدیترانه، دریای سیاه و بر شهر های کلنی نشین یونانی در

آناتولی  نقش اساسی داشتند .تمام جنگ های دریای ایران با یونان نیز  با ناوگان  ساخت آنها انجام می گرفت .  از همین روی زمانی که اسکندر  مقدونی در سده سوم پیش از میلاد حمله به امپراتوری هخامنشی   را اغاز نمود ،اولین اقدام او تسخیر فنیقی و کوتاه کرده دست هخامنشیان از حوزه مدیترانه و ساتراپ نشین های  آناتولی بود  اشغال شهر تیر که هرگز اشغالگری قادر به تسخیر ان نشده بود ، تاریخ پایان تمدن فنیقی  بود   ، و ان به سال 332 پیش از میلاد بود . البته تمدن فنیقی از طریق شهر دختر خوانده اش کارتاژ همچنان نقش درجه اول   در خاورمیانه داشت.. این همان شهری است که در دوره حکومت  داریوش هخامنشی مهم ترین شهر منطقه به حساب می آمد . زمانی که داریوش قصد تسخیر کارتاژ را نمود، مردم تیر از کمک به  او سر باز زدند.زیرا بنیانگذاران کارتاژ  مهاجرین شهر تیر بودند و آنها  روا نمی داشتند با اقوام خودشان به جنگند. همین اختلاف سیاسی موجب شد که شهر تیر صیانت اش را در منطقه از دست بدهد و شهر صور جایگزین ان شود.

 

شهر های فنیقی  جملگی  در کنار دریا بنا شده بود. در فاصله نه چندان دور رشته کوهی به موازات دریا  همچون دیوار دفاعی ان ها را گزند دشمن مصون می کرد . پیشرفتگی این کوه ها در نقاطی به دریا می رسید و راه ساحلی میان این شهر ها را هم سد می کرد .بطور یکه جغرافیای مناسب و امنی برای تجارت  از راه دریا را فراهم می کرد. گفته می شود معماری دولت -شهر های یونانی از جمله آتن از مدل شهر های فنیقی الگو برداری شده است.  شهر های مهم  این منطقه عبارت بودند از ببیلوس، صیدا، صور ، تیر ، ارواد و بیروت.هر یک از این شهر ها در دورهای از تاریخ اهمیت بیشتری می یافتند و از جهت تجاری مرکزیت یافته تجارت دریایی را اداره می نمودند.

اداره هر  شهر بر عهده یک فرد بود که ” ملک”  خوانده می شد . او نماینده زمینی قدرت خدایان بود و بیشتر به امور مذهبی و اداره معابد و امر قضاوت می پرداخت و کمتر نقش نظامی داشت. مدل حکومتی فنیقی شباهت زیادی دولت – شهرهای سومر داشت که بر اساس مرکزیت” کاخ” بنا نهاده شده بود . کاخ کاربرد های گوناگونی در اداره شهر داشت ، از جمله اینکه ذخیره مواد غذایی شهر و توزیع ان در این محل انجام می شد . بازار شهر و معابد اصلی نیز در نزدیکی کاخ بود. نام خدایان  بیشتر با واژگان”بل  به معنی سرور” اغاز می شود .نام شاهان ،”ملک ها”، نیز بیشتر ترکیبی  با همین واژه بود.این خدایان قرابتی فراوانی با همتایان میانرودی خود داشتند ، از جمله خدایی که در پاییز هر سال کشته می شد و در بهار مجددا  زاده میشد( یاد آور خون سیاوش که در پاییز ریخته شد و هر ساله همراه با لاله های صحرا در بهاران می روید).

 

دستاورد های تمدن فنیقی:

تا سده هجدهم میلادی تمدن فنیقی از تمدن های فراموش شده تاریخ بود .این نام را دشمنان شان ، یونانی ها به انها داده بودند  و پس از حمله اسکندر انها به فراموشی سپرده شدند.همانگونه که تمدن سومری با آن همه دستاورد بی مانندش تا کاوشهای باستان شناسی  دوران جدید  آن را پدیدار کرد. تجربه های علمی و فرهنگی سومر از طریق امپراتوری های میانرودان به شهر های فنیقی منتقل شد .بویژه به شهر اوگاریت و بیبلوس در هزاره دوم پیش از میلاد که دوره پیشا فنیقی خوانده می شود . هم در این شهرهای شرقی مدیترانه بود که الفبا ، کشتی سازی و دریانوردی و مهمتر از همه تجارت دریایی و توسعه فرهنگ و تمدن حوزه دریای مدیترانه و فراسوی ان در سواحل اقیانوس اطلس گسترده شد.در سده هفتم پیش از میلاد در شهر”تیر” سکه زده شد و توسط امپراتوری بابل پخش شد ، کاری چندی بعد در لید یه که ساتراپ نشین هخامنشیان ادامه یافت و اینبار در در سراسر امپراتوری هخامنشی گسترش یافت. یکی دیگر از فراورده های این منطقه چوب سدر است که هم در ساختن ارامکاه های فرعون در مصر و هم در کاخ تخت جمشید به کار گرفته شد.                                                                                                                                                                                                                        نمایی از باقیمانده شهر تیر  در لبنان

شرق مدیترانه و میانرودان از مهمترین مراکز تمدن بشری است ، سرزمینی که اسرار زیادی از گذشته بشر در خاک ان نهفته است . با  آغاز کاوش های باستان شناسی  بویژه در سده بیستم میلادی می رفت که بسیاری از داستان های جعلی تاریخی بر ملا شود .داستان هایی  در خدمت  مشروعیت بخشیدن به حاکمان امروزین این منطقه  که تنگ نظری های مذهبی ، قومی و ملی شان حکم می کند بخشی از تاریخ حذف شود و چون هر کس در صدد پاک کردن شواهد حقانیت رقیب است ، همه دست در دست هم داده و این آثار تاریخی را از میان می برند. شواهد تاریخی که می تواند سلاح ایدئولوژیک جنگاوران را کند کند و ریشه های مشترک گذشته  مردم منطقه را بنمایاند و دلیلی بر مشروعیت همگان باشد و پایه و مایه صلح و سرافرازی آنها .