در نوشته های گذشته چارچوب جغرافیایی ما به گستره اورازی محدود بود ، اما با سقوط پایتخت امپراتوری روم شرقی بدست ترکان عثمانی ، کشور جدیدی در شمال اورازی در سرزمین اقوام اسلاو پا به عرصه گذاشت و فرمانروای آن خود را ” تزار ” و جانشین قیصر روم خواند. از این پس پرنس نشین ” روس مسکو” کشور روسیه خوانده  شد و در سده های بعدی از شمال دریای سیاه تا اقیانوس آرام، بخش گسترده ای از اورازی را تسخیر نمود . حامی کلیسای ارتدکس ، روسیه نقش مهمی در  تحولات آتی اروازی داشت . اما نمی توان از تاریخ روسیه گفتگو کرد بدون اشاره به اقوام وایکینگ  زیرا آنها پایه گذار نهاد حکومتی در سرزمین اسلاو ها  بودند. در گفتار پیش رو ، اشاره وار به “عصر وایکینگ ها “می پردازیم.

عصر وایکینگ ، فصل مشترک دنیای کهن و دنیای جدید

اقوام  وایکینگ در سده هشتم از سرزمین های خود در اسکاندیناوی بسوی جنوب سرازیر شدند .دریا ها و آبراه های اروپا را برای تسخیر سرزمین های جدید و یافتن راه تجاری  در نوردیدند.  آنها  جنگجویان بی مانند و خشنی بودند که با حملات بی پروای خود  فرامانروایان ساکسون در انگلستان ، سپاهیان پادشاهی فرانسه و امیران مسلمان حاکم بر اسپانیا را شکست دادند .  تجاری که از شمال اروپا پوست خز و موم و به ویژه برده به بغداد و بیزانس میبردند و با  اشیاء زینتی و سنگ های قیمتی به شمال باز می گشتند ، دریانوردان بی همانندی  که ناوگان دریائی شان دل اقیانوس ها را می شکافت و قایق های کوچک شان آبراه های باریک اروپا را  در جهت مخالف می پیمود !

باشندگان شمال اروپا در سده هشتم م. در قلمرو های مستقل زندگی میکردند و با دیگر اقوام اروپایی تماس چندانی نداشتند و برخلاف دیگر باشندگان اروپا هنوز مسیحی نشده بودند . این اقوام علیرغم تفاوت هایشان ، اعتقادات ، فرهنگ و زبان مشترکی داشتند .” نخستین بار وایکینگ ها در نیمه سده هشتم در نزدیکی کرانه های انگلستان دیده شدند . آنها در 8 ژوئن 793صومعه ای در انگلستان را غارت کردند . این رویداد سرآغازی شد برای چپاول کلیسا های انگلستان و  دیگرشهرهای ساحلی اروپا . این غارتگران مردان جوانی بودند که هر بهار با قایق های مجهز خود از بندری به نام ” ویک” براه می افتادند ،شهر ها را آتش میزدند، کلیسا ها را چپاول میکردند و مردم را به بردگی میگرفتند”. واژه وایکینگ در اصل نام محلی است که این سفر های ماجراجویانه از آنجا آغاز می شد . و به مرور زمان، (انجام چنین سفر هایی) هم با همین واژه خوانده شد.”
آنچه در متن میان “گیومه” آمده است از مقاله ای با همین عنوان از کتاب “چگونه باستان شناسی دانش را متحول میکند” گرده برداری شده است.ص423 تا 428.

مهاجرانی از شمال اروپا

 

“این مردمان در سواحل دریا می زیستند و توانایی فراوانی داشتند : آنها از طریق دریانوردی ، ماهیگیری ، کشاورزی ، سفر و تجارت و غارت، زندگی می کردند. در چارچوب چنین زیستی ، شجاعت،حیله گری و کسب ثروت از مهمترین فضایل محسوب می شد.” نقش وایکینگ ها در تاریخ بسیار متضاد است : از یک سو غارتگری ، کشتار و به آتش کشیدن شهر ها و از سوی دیگر بنیاد شهر ها و پایگاه های تجاری و مبادله کالا و مهارت ها و آموخته های بشری در جغرافیایی که مرزهای دنیای کهن را می درید.”” شمار این مردان به نسبت گستره جغرافیایی میدان عملیاتی آنان بسیار ناچیز بود ، در طول چهار سده مهاجرت به سرزمین هایی که از بغداد تا سواحل شرقی کانادا و از رودخانه ولگا تا تونس پراکنده بود، کمتر از چند ده هزار نفر در این پهنه جغرافیایی مستقر شدند( مقایسه شود با مهاجرت قبایل آسیای مرکزی و یا مهاجرت اقوام شبه جزیره عربستان) . هرگز تعداد این مهاجرین از شمار باشندگان محلی فزونی نداشت “. ” عصر وایکینگ ها را می توان به چهار مرحله تقسیم نمود :از 790 م تا حدود 850 م :غارت و انتقال غنائم به سرزمینهای خودی. از850 تا 950 م موج دوم حملات با بسیج نیروی بیشتری از جنگجویان همراه شد و به تسخیر سرزمین های جدید انجامید. در پایان این دوره اسکاندیناو ها  به ایجاد پایگاه های حکومتی در سرزمینهای جدید دست یازیدند .مهمترین این حکومت ها در نووگراد(شمال روسیه امروز) ،نرماندی ،ا یسلند، انگلستان… سومین مرحله مستحکم کردن امنیت سرزمین های تسخیر شده در طول سده دهم بود که در سده بعدی به قلمروهای گسترده به فرامانروایی موروثی خاندان های اسکاندیناو انجامید . از آن میان حکومت “روس کیف” و نرماندی اهمیت تاریخی بیشتری دارند و در تاریخ اروپا تاثیر پایدارتری را به جا نهادند. بدین ترتیب در عرض دو سده وایکینگ ها مرزها های دنیای کهن را از شمال و غرب توسعه دادند و  500 سال پیش از کریستف کلمب به قاره ای که بعدا ها آمریکا خوانده شد گام نهادند “. این جهانگشایی وایکینگ ها مرز های ربع مسکون را شکست و افق جهانی را به دیگر سوی کره خاکی گشود .

ناوگان وایکینگ ها ، ماشین جدید اکتشاف

“جهانگشایی اسکاندیناو ها مدیون نوآوری های آنان در صنعت کشتی سازی بود .کشتی های بادبانی که در گذشته تنها در قایق های ماهیگیری استفاده می شد، در کشتی های بزرگتر به کار گرفته شد . وایکینگ قایقها و کشتی های با ابعاد گوناگون ساختند که قادر بود که آبهای اقیانوس نا آرام اطلس و یخبندانهای آبهای دریا های قطبی را در نوردد . همچنین  قایق  های باریک و سبکی داشتندکه آبراه های کم عمق را حتی در جهت مخالف می پیمود و در گذرگاه هایی که قایقرانی ناممکن می شد ، سرنشینان قایق را حمل می کردند. الگوی این قایق ها همگی یکسان بود : آنها به شکل باریک و دراز و سبک وزن  بودند ،با دکل های قرینه برآمده از دوسو. بدنه کشتی ها از چوب شن ، کاج یا سرو ؟ بود که بصورت تخته های باریک و دراز بریده میشد و پس از وصل شدن به یکدیگر توسط ماده ای تهیه شده از پشم و موی اسب آغشته به قیر پوشیده میشد .ترکیب این عایق در برابر نفوذ آب بسیارمقاوم بود.”

 

 

راه های نروژی

 

“حدود سال 750 م نروژی ها گام به شمال شرقی انگلستان نهادند و 50 سال بعد در اسکاتلند و ایرلند کلنی هایی بر پا کردند که شیوه زندگی نروژی در آن بر قرار بود در 870 شاه وایکینگ، دوبلین را به شهری بندری با استحکامات دفاعی مجهز نمود . ناوگان نروژی ها از این بندر بسوی جزایر شمال غربی رهنمون شد و یک بیک سرزمین ایسلند(سرزمین یخ) ، گرینلند( سرزمین سبز) و کانادا و آمریکا امروزی را کشف کردند.  اکتشافات جدید باستان شناسی نمایانگر حضور این قوم در این سرزمین هاست.”

راه های دانمارکی

“به دنبال نروژی ها ، ناوگان دانمارکی ها وارد جزیره انگلستان شد و در  سال 850م گروه پر شماری از جنگجویان دانمارکی شمال این جزیره را تسخیر نمودند و در 867 م شهر یورک را بنا نهادند که مرکز حکومتی آنان شد. در همان زمان گروه دیگری از دانمارکی ها عازم فرانسه شدند و از رود سن تا پاریس پیش رفتند ، در رودخانه لوار تا شرانت ، در گارون تا بوردو و تولوز  در داخل خاک فرانسه نفوذ کردند. در ادامه، آنها از تنگه جبل الطارق عبور کرده  وارد دریای مدیترانه شدند ، و از راه رودخانه تا شهر سویل پیش رفتند و با عبدالرحمان سوم خلیفه اموی جنگیدند. آنها دریای مدیترانه از غرب به شرق پیمودند و به کنستانتینوپل رسیدند، شهری که پیش از آنها سوئدی ها از راهی دیگر به بازارهای آن دست یافته بودند!

 

راه های سوئدی

 

“از راه دریای بالتیک ، وایکینگ های سوئدی که “وارگ” خوانده می شدند وارد سرزمینی اقوام “اسلاو” شدند و از طریق آبراهه های منطقه سنت پترزبورگ فعلی به سمت جنوب سرازیر شدند و پایگاه تجاری بنا کردند که بعدا به شهر بزرگ نوگراد تبدیل شد . این شهر نحستین مرکز حکومتی آنها در سرزمین های اقوام اسلاو بود . در دهه های بعد زمانی که رفت و آمد تجاری تا دریای سیاه رونق یافت ، نهاد سیاسی وایکینگ ها که “روس” خوانده می شد در شهر نوبنیاد کیف مسقر شد و بدین گونه قلمرو “روس کیف” شکل گرفت که در ادامه به “روس مسکو” و در چند سده پس از آن در قرن پانزدهم کشور روسیه از آن سر بر آورد. پژوهش های باستان شناسی در نووگراد و کیف ،بنا های اداری و محله های اولیه وایکینگ ها دست یافته اند ، از آن جمله  در نزدیکی شهر نووگراد مقر حکومتی “ریوریک”، نخستین پرنس “و ارگ ” که امروزه به عنوان اولین پادشاه روسیه خوانده می شود. خانواده های ثروتمند شده سوئدی مقیم سرزمین های جدید به تجارت موم و عسل،خز و البته برده با شهر های بغداد و کنستانتینوپل مشغول بودند و از آنجا شانه های چوبی ، ظروف ایرانی ، صدف مدیترانه ، سنگ های قیمتی ….به اروپای شمالی می آوردند .در سواحل ولگا و شهر سنت پترزبورگ و دانمارک ،شمار بسیاری سکه های حکومت های اسلامی  یافت شده است ( در کتاب تاریخ روابط ایران و روسیه ، جمالزاده به سکه های سامانی یافته شده در اروپای شمالی اشاره دارد). ارتباطات تجاری با خاورمیانه چنان پر اهمیت بود که لئون ششم ، پادشاه وایکینگ ها ی (وارگ ها)شهر کیف در راس یک ناوگان دریایی شامل هزار قایق از طریق دریای سیاه بسمت پایتخت امپراتوری بیزانس روانه شد و قیصر بیزانس مجبور شد حق مبادله آزادانه تجارت را به تجار وایکینگ اعطا کند.”
وایکینگ ها هر چند با غارت و برده فروشی وارد تجارت جهانی شدند ،اما پس از چند سده در سرزمین های تسخیر شده مستحیل شدند . فن کشتی سازی ، مهارت در دریانوردی و راه های تجاری کشف شده توسط این اقوام دستاوردی ارزشمند برای آیندگان بود ،دستاوردی به قیمت غارت  و به بردگی مردمان این شهرها.  کشتار، غارت ،برده داری در میان همه تمدن های اروپایی و  آسیایی امری رایج بوده است .فروش زنان و کودکان چون کالا های جنسی و مردان برای بیگاری ، سودآور ترین کالای تجاری دنیای کهن بود. از عمرقوانین ضد برده فروشی بیش از دو سده می گذرد، اما طرفداران برده فروشی همچنان در گوشه و کنار جهان عرض اندام می کنند و هنوز عده ای رویایی بازگشت به دنیای کهن را در سر می پرورانند.

منابع