از ابتدای هزاره دوم میلادی، ترکان سلجوقی در شرق مدیترانه حملاتی
را به زائران مسیحیان “مقبره مقدس” آغاز کردند . این حملات موجب سلسله جنگ ها میان زائران مسلح مسیحی و مسلمانان شد که به نام جنگ های صلیبی شهرت گرفت و دامنه آن به سرکوب شدید فرقه های مذهبی در اروپا گسترش یافت.برخی از مورخان بازگشت صلیبیون از سرزمین مقدس در سده سیزدهم را پایان این دوره می دانند، و شماری دوره تفتیش عقاید در اروپا را هم شامل آن می کنند. اما از دید جهادگران مسلمان این جنگ ها ادامه مبارزه با کفار بود و نه تازگی داشت و نه پایان.
نگاهی کوتاه به رویداد های مهم جنگ های صلیبی .
زیارت بیت المقدس /اورشلیم در دوره عباسیان برای زائران مسیحی آزاد بود و اعراب مسلمان منطقه و یهودیان ساکن این شهر از آن استقبال می کردند ، چرا که آمد و شد زائران موجب رونق اقتصادی شان بود و البته حکومت عباسیان هم در این میان از آن بهره مند میشد. با نزدیک شدن به هزاره نخست میلادی ، شمار زیادی از مومنان بسمت سرزمین مقدس به راه افتادند. این زمان مصادف شد با چیرگی فاطمیان مصر بر بیت المقدس و ویرانی بنای “مقبره مقدس” بدست خلیفه فاطمی ، هرچند که جانشین او به درخواست امپراتور روم شرقی به بازسازی آن پرداخت اما چندی بعد ترکان تازه مسلمان سلجوقی بیت المقدس را تسخیر کرده و به کشتار زائران دست یازیدند.
از سوی دیگر چیرگی مسلمانان بر شمال آفریقا و اسپانیا و دست اندازی باند های سازمان یافته بر جزایر دریای مدیترانه ، راه های تجاری را سخت به مخاطره انداخته و بنادر بازرگانی جنوب اروپا دچار مشکلات فراوانی شده بودند.
فهرست
آغاز جنگ های صلیبی :”مشیت خدا بود”
مبلغین مسیحی توده های دهقانی را برای جنگ با کفار در جنگ های صلیبی بسیج می کنند.
زمانی که به درخواست امپراتور روم شرقی ، پاپ “اوربان دو ” خواستار بسیج ” امت مسیح” شد ،شور مذهبی سراسر اروپا را فراگرفت و نتیجه چشمگیر آن خارج از انتظار بود . شبکه های محلی کلیسا که در طی چند قرن سفر مومنان را در راه زیارتی بویژه زیارت سن ژاک (سانتیاگو= یعقوب مقدس) سازماندهی کرده بودند ، بیک باره تمام توان خود را بکار گرفتند و توده های دهقانی به حرکت در آمدند. حاکمان و فئودال های سراسر اروپا فرصت را غنیمت دانسته ، خود را شوالیه ها و امیران سپاه مسیح خوانده و نفوذ خود را در میان رعایا ایشان افزودند.
خیل عظیم مومنان در حرکت بسوی بیت المقدس مسیر های گوناگونی را اختیار کرد . آنان که از راه شرق اروپا بسمت آناتولی رهسپار شده بودند ، دهات و شهر های یهودی نشین را غارت کرده و شماری از آنها را از دم تیغ گذراندند و پیش پرده ای از آنچه قرار بود رخ دهد به نمایش گذاشتند. رسیدن توده عظیم زائران مسیح به پشت دیوار کنستانتینوپل ، بیش از هرکس امپراتور را وحشت زده کرد .او ترتیبی داد که سپاه هر چه زود تر از تنگه بسفر عبور نمایند و بدست ترکان سلجوقی به شهادت برسند ، اما شور مذهبی و شوق رسیدن و آزاد سازی “مقبره مقدس” علیرغم تمام مشکلات آنها را به باروهای بیت المقدس رساند و پس از محاصره چند ماهه شهر به تسخیر آنان در آمد و شمار فراوانی از ساکنان شهر ،مسلمان و یهودی، از دم تیغ مومنان مسیحی گذشت.
پس از چیرگی بر بیت المقدس و دیگر شهر های شرقی مدیترانه ، سران قوم هریک منطقه ای را اشغال کردند و به بهانه نگهبانی از زائران بعدی چندین حکومت لاتین تبار در شرق مدیترانه تشکیل دادند. ساکنان محلی اعم از مسلمان و یهودی و مسیحی حاکمیت این تازه واردین را نمی پذیرفتند /نمونه آنتیوش/. تنش بالا گرفت و در نتیجه سفرایی از سوی حکومت های تازه بنیاد رهسپار اروپا شدند تا نیروی کمکی بسیج نمایند . صیانت از سرزمین های مقدس بازپس گرفته شده از کفار بهانه رشته جنگ های پسین شد.
اما این “باز پسگیری ” برای ساکنان محلی معنای چندانی نداشت.چرا که حتی مسیحیان منطقه که شمارشان کم نبود ، از شاخه های شرقی آئین مسیح بودند که با کلیسای لاتین نزدیکی نداشتند و چندین سده با یهودیان و شاخه های گوناگون مسلمانان در همزیستی می بسر برده بوند. این مردمان سده ها از یک آبشخور فرهنگی تعذیه/ می کردند و علیرغم تفاوت دینی پیوند های زیادی با هم داشتند.
نگاهی کوتاه به رویداد های مهم جنگ های صلیبی .
زیارت بیت المقدس /اورشلیم در دوره عباسیان برای زائران مسیحی آزاد بود و اعراب مسلمان منطقه و یهودیان ساکن این شهر از آن استقبال می کردند ، چرا که آمد و شد زائران موجب رونق اقتصادی شان بود و البته حکومت عباسیان هم در این میان از آن بهره مند میشد. با نزدیک شدن به هزاره نخست میلادی ، شمار زیادی از مومنان بسمت سرزمین مقدس به راه افتادند. این زمان مصادف شد با چیرگی فاطمیان مصر بر بیت المقدس و ویرانی بنای “مقبره مقدس” بدست خلیفه فاطمی ، هرچند که جانشین او به درخواست امپراتور روم شرقی به بازسازی آن پرداخت اما چندی بعد ترکان تازه مسلمان سلجوقی بیت المقدس را تسخیر کرده و به کشتار زائران دست یازیدند.
از سوی دیگر چیرگی مسلمانان بر شمال آفریقا و اسپانیا و دست اندازی باند های سازمان یافته بر جزایر دریای مدیترانه ، راه های تجاری را سخت به مخاطره انداخته و بنادر بازرگانی جنوب اروپا دچار مشکلات فراوانی شده بودند.
یادآوری تاریخی:
1098 :فاطمیان مصر ، با شکست سلجوقیان بیت المقدس را بدست می گیرند.
1099: تسخیر بیت المقدس/اورشلیم توسط صلیبیون
شرق در برابر غرب؟
در همین دوره بازپس گیری سرزمین های شبه جزیره اسپانیا از اعراب مسلمان گسترش کی یافت . کلیسای لاتین با بسیج امت مسیحی در اروپا ، یورش به شرق مدیترانه را هم در همین مسیر توجیه و با یک تیر چند هدف را دنبال میکرد : از یکسو کلیسا موقعیت خود را در برابر پادشاهان و حکمرانان اروپا پا برجا میکرد از سوی دیگر جایگاه دینی رقیب دیرین خود امپراتوری روم شرقی را تضعیف می نمود و بدین ترتیب به رهبری کل “امت مسیح” دست می یافت. اما این اهداف اگرچه به قدرتمند شدن کلیسای کاتولیک در اروپا انجامید اما در شرق مدیترانه با شکست روبرو شد و در طی جنگ های پسین شهرهای تسخیر شده یک بیک از دست رفت و نهایتا موجب تشدید شور دوباره جهاد در میان بخش مهمی از مسلمانان شد که با قیمومیت ترکان عثمانی نه تنها بر کنستانتینوپل چیره شدند بلکه برای چند سده شرق اروپا هم در زیر ضربه غازیان ترک قرارگرفت .
جنگ های بزرگ در تاریخ همواره به دلیل ” حق پایمال شده مردمانی در گذشته ” آغاز گشته است و در میان خون و آتش به مسیری دیگر رهنمون شده و موجد مسایل غیر قابل پیش بینی و نهایتا به پایمال کردن حقوق مردمان دیگری انجامیده که بنوبه خود زمینه ساز جنگ های آتی شده است.
ادامه جنگ های صلیبی
پس از پیروزی صلیبیون حکومت های لاتین در منطقه (1100-1118 م.)پا می گیرد و از جمله “بودو آن” اول پادشاه اورشلیم خوانده می شود و کاخ مشهوری به نام مونترال را در این شهر بنا من کند . در ادامه درگیری های مسلحانه ابتدا اتابکان موصل نخستین شکست را به صلیبیون در شهر حران وارد میکنند. و سپس یکی از سرداران سلطان محمود، اتابک زنگی را به جنگ کفار فرنگی( فرانک ها) می فرستد و اتابک با استفاده از تنش میان امپراتور روم شرقی و حاکمان تازه وارد بخش هایی از متصرفات آن ها را بازپس می گیرد. در سال های 1147-1149 پاپ جدید فراخوانی دوباره برای اعزام زائران به بیت مقدس می دهدکه با بازخورد نه چندان درخشانی روبرو می شود. اما رقابت میان حکومت های صلیبیون از یک سو و تنش میان کلیسای کاتولیک و امپراتوری روم شرقی از دیگر سوی ، تناسب قوا درمنطقه تغییر می دهد. پادشاه جدید اورشلیم در پی چیرگی بر مصر بر می آید و خلیفه فاطمی ، سردار خود شیر کوه و نوه اش صلاح الدین را برای مقابله با او می گمارد. در بین سال های 1174- 1189 صلاح الدین ایوبی ، خلیفه فاطمی را بر کنار و با کمک خلیفه عباسی دست فرستادگان سلطان محمود را کوتاه کرده و مسلمانان را زیر یک درفش جمع می کند و پس از یک سده بیت المقدس را از دست صلیبیون خارج می کند.
1187-1192 پاپ های فراخوان های نو می دهند ، این بار پادشاه فرانسه “فیلیپ اگوست” و پادشاه انگلستان “ریچارد شیردل ” و “فردریک ریش حنایی “راهی بیت المقدس می شوند . سیسیل و قبرس باز پس گرفته می شود و صلاح الدین در جنگ با ریچارد شیر دل شکست می خورد . اما معاهده ای به امضا میرسد که بیت المقدس در دست مسلمانان باقی بماند و آن ها امنیت زائران مسیحی را تامین نمایند. با مرگ صلاح الدین ایوبی ، حکومت دودمان او رو به ضعف می گذارد.
1198-1204 پاپ جدید توافق نامه ریچارد شیردل و ایوبی را نمی پذیرد و دوباره فراخوان می دهد . داوطلبان توسط کشتی بازرگانان ونیزی به کنستانتینوپل منتقل می شوند . صلیبیون که از پرداخت کرایه مسافرت در مضیقه بودند ، با تحریک ونیزی ها پایتخت امپراتوری مسیحی را غارت می کنند .غارتی که در تاریخ اروپا سابقه نداشت. در ادامه ای دوره جنگ ها گفته می شود که شکست مسیحیان به دلیل گناهان آنان است و اگر کودکان بی گناه به جنگ روند حتما خداود آنها رابه پیروزی خواند رساند . شور مذهبی مادران و واعظان محلی کلیسا ، هزاران کودک را راهی جنگ کرد که عده بسیاری از آنان در بازار های برده ، فروخته شدند .و دیگران در راه جان دادند.
در همین زمان سیل یورش مغولان از شرق آغاز می شود ، فلات ایران را می روبد و به دروازه های بغداد می رسد ، با این حال رقابت های درونی نهادهای دینی مسیحی و جنگ قدرت در میان پادشاهان اروپایی امکان تسخیر بیت المقدس را ناممکن می کرد ، بدین ترتیب مراحل پنجم و ششم جنگ ها صلیبی به رقابت درونی در میان دو اردوی مسیحیان و مسلمانان بسنده شد. جنگ های دوره هفتم (1248-1254) به سرکردگی لویی نهم (سنت لویی) انجام گرفت .او در میان رقابت میان فرقه های گوناگون شوالیه های مسیحی و مبارزه شهر های بزرگ تجاری ایتالیا که بر سر حاکمیت دریای مدیترانه رقابت می کردند ، خود را به مصر رساند ولی نتوانست کاری از پیش ببرد. در جبهه روبرو ، مغول ها در سال 1258 بغداد را تسخیر کرده ، خلیفه را در لای نمد خفه کردند. اما پیشروی شان به سوی مدیترانه از سوی مملوک ها متوقف شد.( مسلمانان برده های آزاده شده که در کار سپاهیگری بودند مملوک می خواندند. این برده های تازه مسلمان به سرداری سپاه رسیدند و بر سرزمین های اربابان سابق خود حاکم گشتند. اما از آنجا که عرب و از خانواده قریش نبودند هیچگاه خود را خلیفه مسلمین نخواندند). مملوک ها شهر های باقیمانده در دست فرانک ها را باز پس گرفتند.
در دوره هشتم باز هم لویی نهم ، به پیشنهاد برادرش که پادشاه سیسیل بود ، از طریق مدیترانه راهی بیت المقدس شد و در میانه راه در تونس توقف کرد .و در آنجا به خاطر گرمای زیاد به بیماری اسهال خونی در گذشت.لشگرکشی پادشاه سیسیل، برادر لویی نهم به “سرزمین مقدس ” هم بی نتیجه ماند و در سال 1291 شهر مملوکی به نام اشرف خلیل پس از چیرگی بر شهر تیر ، آخرین پایگاه مسیحیان در سنت ژاندارک را تصرف کرد.
برخی از نتایج جنگ های صلیبی
-تشدید روحیه جهادی در هر دو جبهه،ژرفتر شدن شکاف میان دو طرف و رواج ادبیات و آثار دیگر هنر ها که خاطره این جنگ ها را زنده نگه میداشت و موجب شکل گیری یک گفتمان دشمن ستیز در توده های مومنان مسیحی و مسلمان می شد.
– دادو ستد تجاری با غرب احتمالا تنها تاثیر پایدار و با اهمیتی بود که جنگجویان صلیبی بر مشرق زمین گذاشتند.
-کاهش اهمیت تجاری مدیترانه و رونق شهر های بندری اقیانوس اطلس که از میدان جنگ دور بودند.
-اما جنگ های صلیبی از دو جنبه تاثیری پایدار به جا گذاشت .یکی بدتر شدن موقعیت رعایای غیر مسلمان ممالک اسلامی بود. افزایش دشمنی مسیحیان با یهودیان که در ایندوره اغلب در کنار مردم مشرق زمین بودند.
-پاسخ مسیحیت اروپا به نحستین جهاد های مسلمانان راه انداختن فتوحات دوباره و جنگ های صلیبی بود . پاسخ به موج دوم پیشروی اسلام منجر به توسعه اروپا شد که بعد ها امپریالیسم نام گرفت ص 49 م نخستین مسلمانان در اروپا
………….
پانوسته ها :
*”جنگ خوب”: کلیسای کاتولیک در این دوره برخلاف اصولی صلح طلبانه که طی سده تبلیغ می نمود، برای نحستین بار جنگ با کفار را ” جنگ خوب” نامید و از پس آن ” برانارد دو کلروو” که از مقامات عالی کلیسا محسوب می شد ،شوالیه های معبد را پیروان راستین مسیح خواند و دفاع مسلحانه آنها را از زائران “جنگ خوب” توصیف کرد و با تدوین یک آییننامه برای شوالیه های معبد آنها را مدافعان واقعی مسیحیت و کلیسا خواند.از آنجا که تعلیمات شوالیه ها بر پایه اصول مذهبی و نظامی بسیار سختی قرار داشت، حقوق و امتیازات ویژه ای هم از سوی کلیسا به فرقه اهدا شد که آنها را از هر انتقادی حفظ می کرد و سازمان فرقه را در لایه ای از رمز و راز می پوشاند .و همین ویژگی نیز بر جذابیت و قدرت آن می افزود. رسمیت بخشیدن به آمیزش آموزه های دینی و قدرت نظامی ملیس و ستودن شوالیه های معبد سلیمان یکی از نتایج برگزاری این شورا بود.
**چهره های نام آور دو سوی “جنگ خوب” در جبهه مسیحیت :پاپ بودوآن دوم ، پادشاه انگستان ریچارد شیردل، پادشاه فرانسه فیلیپ اوگوست و سپس لویی نهنم موسوم به سنت لویی و امپراتور ژرمنیک فردریک دوم . در جبهه اسلام سلطان سلجوقی آلب ارسلان و مملوک مصر صلاح الدین ایوبی
چهره های بی نام “جنگ خوب”:هزاران یهودی در مسیر راه در فرانسه در شهر متز و در اروپای شرقی به دست صلیبیون به قتل رسیدند و علاوه بر هزاران روستایی سرباز مسیحی و مسلمان که به نام جنگ با کفار یکدیگر را به قتل رساندند ، یک رخداد جدید هم به وقوع پیوست:در ادامه ای دوره جنگ ها گفته می شود که شکست مسیحیان به دلیل گناهان آنان است و اگر کودکان بی گناه به جنگ روند حتما خدواند آنها رابه پیروزی خواند رساند . شور مذهبی مادران و واعظان محلی کلیسا ، هزاران کودک را راهی جنگ کرد که عده بسیاری از آنان در بازار های برده ، فروخته شدند .و دیگران در راه جان دادند.
