فهرست
راه های تجاری
راه تجاری مسیری است که کالا می پیماید تا از محل تولید شده به مکان فروش برسد. در میان راه مسیر های طولانی ،مکان هایی برای رفع نیازمندی های کاروان ها ساخته می شد. متناسب با میزان رفت و امد در این مسیر ها ، استراحتگاه ، روستا و یا شهرهایی در طول زمان پدید می اید. در محل تلاقی راه های پر امد و شد، شهرها وسعت بیشتری می یابد و سازماندهی شهری بر اساس اقتصاد تجاری شکل می گیرد. یک روستا بزرگ که بر پایه اقتصاد کشاورزی بنیاد گرفته، و شهری که بدلیل نظامی بنا شده با یک شهر تجاری هم از جهت ساماندهی داخلی و هم از جهت مدیریت تفاوت اساسی دارد.
شهر تجاری کاربرد اصلیش داد وستد کالا وبه همراه ان تبادل فرهنگ و تمدن است ، تداوم و توسعه تجارت موجب شکل گیری شهر های بزرگ و کلان شهر ها در ادوار مختلف تاریخ بوده است . گاهی تغییر مسیر راه های تجاری موجب از رونق افتادن شهرها و حتی نابودی ان ها شده است
راه های تجاری دردوره باستان.
نحستین راه های تجاری نزدیک چهار هزار سال پیش از میلاد در بین النهرین- میانرودان- شکل گرفت .کاوش های باستان شناسی در سومر حاکی از ان است که نوعی سنگ سیاه از کرمان ، سنگ های قیمتی از بدخشان و محصولاتی از دره سند به شهر های سومر حمل می شده است . سومری ها از مسیر راه های ابی در خلیج فارس هم برای تجارت استفاده می کردند . نخستین پایگاه میانراهی در خلیج فارس در “دیلمان-بحرین” بنا شد.
پیعد از این دوره ، در همسایگی سومر فرمانروای امپراتوری کلده ،”سارگوندوم 2334-2279پ م فتوحات خود را بر اساس راه های تجاری ادامه داد. او ابتدا تمام جنوب عراق را فتح کرد و سپس از طریق فرات به شمال آمد وماری و ابلا* در سوریه امروز- را فتح کرد. این دو شهر دو نقطه مهم برای تجارت بودند. ماری شراب و ابلا آهن تولید می کرد. جانشینان سارگون هم راه او را ادامه دادند و به سمت ایلام آمدند. نهایتا مقدار زیادی کالا وارد امپراتوری شد و بازرگانان زیادی مشغول به مبادله شدند و این یکی از اهداف سارگون بود. در اواخر هزاره دوم یک شاه هیتی-در جنوب شرقی ترکیه – فرامین سختی برای تجار خارجی وضع کرد. هر کسی حق تجارت در اوگاریت(شمال سوریه) را نداشت. تجارفقط در تابستان حق تجارت داشتند و هیچ تاجری از آناتولی حق خرید زمین یا خانه را در اوگاریت نداشت و اقامت دایم به کسی داده نمی شد.”
در فهرست های بازرگانی کالاهایی مانند پشم، ماهی، روغن، آرد، انجیر، خرما، جو و نقره دیده می شوند. بازرگانان نوعی قیر، سنگ کریستال، میوه، پر وسایر موارد به بین النهرین وارد می کردند. درشهر “اور”این بازرگانان از طرف دربار کنترل می شدند و به نفع کاخ تجارت می کردند. اما در دوره های دیگرمعابد آنها را کنترل می کردند.
در اخر این نوشته توضیحات بیشتری در مورد راه های دنیای باستان امده است.
راه های آبی
در روزگار پیشین دریا های و حتی رودخانه های پر اب همچون سدی میان انسان های ساکن دو سوی اب تلقی می شد .عبور از این مانع بزرگ و کشف” سرزمین های انسوی” اب ، رویایی بیش نبود.اما نیاز وکنجکاوی انسان باعث شد که بمرور زمان به رمز و راز اب و هوا پی ببرد . این سد به عاملی برای پیوند بدل شد.
راه های ابی از بسیاری جهات اسان تر ، نزدیک تر و امن تر از راه های خشکی بود . بویژه برای حمل کالا های سنگین و حجیم. نخستین این راه ها که از ان ها با خبریم ، مسیر راه های ابی خلیج فارس است در دوره تمدن سومر .و نحستین پایگاه میان راهی نیز در “دیلمان-بحرین” بنا شد . در هزاره بعدی فینقی ها براستی مردمانی دریایی بودند ! انها نخستین قومی بودند که فصول و جهت باد های مختلف را شناختند و و زمانی که این باد ها بر بادبانهای ان ها وزیدن گرفت ، قوانین حاکم بر حرکت امواج را اموختند ،
ستارگان اسمان را راهنمای خود قرار دادند و تمامی سواحل مدیترانه به زیر نگین خود در اوردند : این مردم تجارت پیشه با کشتی هایی خود در جابجای مدیترانه شهرک ها و شهرهایی بنا کردند و به تجارت با مردم محلی مشغول شدند. انها حتی به اقیانوس اطلس هم رسیدند ک، شهر زیبای “کدیس “در اسپانیا یادگار ان هاست.پس از انها نوبت به یونانی ها رسید تا روغن زیتون و شراب و ظروف سرامیک صادر کنند و گندم وادویه و ….وبرده برای کار در معادن نقره به اتن بیاورند ، سپس نوادگان فینقی ها که در کارتاژ مسقر شده بودند با ناوگان پیشرفته کشتی هایشان تجارت مدیترانه رابدست گرفتند . اما رقبای سواحل شمالی در رم در طی جنگ هاییکه دو قرن به درازا کشید ،حاکمیت راه ها را در دریای و خشکی از ان خود کردند.
مسیر راه های دریایی در زمان امپراتوری رم در دریای مدیترانه و دریای سرخ به مدد اسناد بازرگانی باقیمانده از ان دوره شناخته شده است. برای راه های ابی دوره جمهوری های تجاری ایتالیایی(ونیز، جنوا..) و همچنین مسیر های دریایی کشتی های چینی تا شرق افریقا حتی با نقشه های انزمان هم در دسترس است . سنگ کندی از کشتی رانان فینقی
تجارت نه تنها به پیدایش دانش جغرافیا کمک کرد بلکه موجب رشد علومی چون اختر شناسی و ریاضیت هم بود. سفر های دور ودراز همراه کاروان و یا سفر های دریایی ، باعث کنجکاوی بشر برای شناخت طبیعت _( جهت وزش باد ها، جریانات اب دریا ها، شناخت فصول ، خطرات جانوران …) شد .کشف سرزمین های دیگر و مردمان دیگر به معنی اشنایی با شیوه زندگی و تغذیه انها و انتقال تجربیات ، دانسته ها وعلوم انها شد : نه تنها ادویه هند غذای روزانه اروپایی را خوش طعم کرد، بلکه عدد صفر ! هندی مایه پیشرفت ریاضی شد . از چین کاغذ به بغداد رسید وتوسعه علوم را در چهار گوشه دنیا آسان تر نمود .( البته کرونا هم امد!) هلوی ایرانی به سیسیل رفت و تجربه دولتمداریش به رم. از انسوی هم شرق همراه روغن زیتون از فکر و فلسفه یونانی سود برد و رم همراه کشتی های تجاری خود ،تکنیک راه سازی و سازه های ابی را در دنیای ان زمان ترویج نمود. از میان عواملی که در دنیای کهن موجب انتقال دانسته های بشری می شد، بازرگانی کم ازارترین بود ، دیگر عوامل شامل جنگ و جا بجایی اجباری جمعیت و اشغال سرزمین های دیگران و……همه مایه مصیبت و مشکلات بعدی بود .
……………………………………………………………….
چند نمونه از مسیر های تجاری عصر باستان
راه هند : هزاره سوم پیش از میلاد پس از گذر از گردنه خیبر مسیر دره اباد و ثروتمند سند را طی میکرد تا به فلات ایران برسد . این راه از سده ششم پیش از میلاد توسط پارس ها اداره می شد.
راه لاجورد : از بدخشان پس از عبور از فلات ایران بسوی بنادر دریای مدیترانه میرفت. این راه هم از سده سوم پیش از میلاد فعال بوده است . در این دوره در شهر های مختلف تمدن سومر استاد تجارت (لوحه های گلی) در رابطه با سنگ های قیمتی وارد شده از بدخشان به دست امده است.
راه شاهی شوش – سارد : بنا شده در سده ششم پیش از میلاد برای ارتباط بین سارد- نزدیک ازمیر ترکیه، با شهر شوش و خلیج فارس عمدتا به منظور اداری و نظامی به کار می رفت. اداره ساتراپی های انطاکیه و بنادر شرق مدیترانه احتیاج به ارتباط سریع میان ساتراپ ها و حکومت مرکزی داشت .در طول این مسیر بیش از صد استراحتگاه وجود داشت که بیشتر برای تسریع در فرستادن نامه ها و دستورات اداری استفاده می شد.کاربرد تجاری این راه در بخش فلات ایران ان بسیار حاشیه ای بوده است.
راه شاهی جاده شاهی شوش -سارد و منزلگاه های اصلی ان
راه ادویه : تجار یونانی و رمی از سده نحست پیش از میلاد از طریق دریای سرخ و دریای عمان برای تجارت ادویه به هند می رفتند
راه عود : ارتباط میان کناره شمالی و جنوبی دریای مدیترانه تا پیش از سده هفتم میلادی توسط امپراتوری های ایرانی (هخامنشی، پارت ها و ساسانیان ) اداره می شد . راه ه عود در شبه جزیره هربستان و بکار گیری راه ابی دریای سرخ برای رفع این مشکل بود.
پیش از این تاریخ از زمان تشکیل حکومت های ثروتمند در هزاره دوم در یمن (ملکه صبا) و دولت های ثروتمند در شمال شبه جزیره عربستان – تمدن نبطی در اردن امروز به مرکزیت” پترا ” نیاز عبور از صحرای حشک عربستان احساس می شد و به و رشد واحه های میان راه برای تامین سفر کاروان ها انجامید.
حبشه و شبه جزیره عربستان به پترا (شهر تاریخی اردن) و بندر “تیر” در لبنان وصل می کرد.
راه و مسیر های فراوانی برای تهیه فلزات ایجاد شد برای نمونه: مس(از کرمان) ، نقره(اتن)، طلا از (انطاکیه، غرب ترکیه) و در دوران بعدی راه های غارت طلا از پرو و کشور های غرب امریکای جنوبی.
از اسکاندیناوی و دریای بالتیتک مسیرش را از رودخانه ولگا ادامه داده به دریای خزر می رسید.. مسیری که وایکینگ ها در سده دهم میلادی / چهارم ه طی کردند و به شهر شمالی ایران رسیدند. داستان این سفر ها را جمالزاده در “تاریخ رابطه ایران و روسیه” توضیخ داده است . سکه های کشف شده در دانمارک و کشورهای اسکاندیناوی مربوط به دوره سامانیان است . گفته می شود که این سکه در در مبادلات داخلی این مناطق هم بکار می رفته است.
اطلاع بیشتر از حضور وایکینگ ها در دریای خزر با این پیوند به زبان انگلیسی
https://en.wikipedia.org/wiki/Caspian_expeditions_of_the_Rus%27
راه موازی دیگری هم مسیر ی است که منطقه شمال اسکاندیناوی را از طریق گذر ار دریای بالتیک و عبور از “کیف ” به بنادر دریای سیاه واز انجا به پایتحت بیزانس ” قسطنطنیه – استنبول، می رسید.
