آریاییان: از اسطوره تا تاريخ

    بیش از یکسال است که در مسیر  راه چند هزار ساله تمدن مردمان ” اورآسیا” گام می زنینم : آمیزش تمدن های  بشر را از سومر  تا به آتن  دنبال کردیم و دیدیم چگونه امپراتوری رم دستاوردهای  تمدن های گذشته را با یهودیت و مسیحیت در هم آمیخت و به بیزانس منتقل نمود و از آنجا به بغداد و سپس به اندلس و خراسان رسید.

نگاهی گذارا هم به وام گیری و تاثیرات متقابل تمدن چین و هند با دیگر مناطق”ربع مسکون” انداختیم و در طی ده گفتارپیشین در دور و اطراف فلات ایران پیش از آمدن آریایی ها پرسه زدیم .حال زمان آن فرا رسیده است که ببینیم چگونه  تمدن چندین هزار ساله مردم بومی این فلات با فرهنگ آریائیان مهاجر در هم آمیخت و بنیاد تمدن و فرهنگ جدیدی را پدید آورد که به نوبه خود  تجربیات و دستاوردهایش را در به تمدن بشری اهدا نمود. به عنوان مقدمه برگزیده ای از میز گرد پژوهشگران حوزه تمدن و فرهنگ ایران را می خوانیم.

 

 

 

 

 

مصاحبه ای با حضور مهرداد بهار ، داریوش شایگان ، علی محمد حق شناس ، کتایون مزداپور ، صدیقیان، رجایی و جهانبگلو که به کوشش علی دهباشی در یادگارنامه بهار ، کلک، ش 54، شهریور 73 آمده ./ برگرفته از کتاب از اسطوره تا تاریخ  نوشته دکتر مهرداد بهار  نشر چشمه 

اساطیر ایرانی در پهنه تلفیق فرهنگی آریایی-بومی ص 396 تا 457.

مهرداد بهار:

  درباره اساطیر و حماسه های ایرانی:

             1/فرهنگ ایرانی فرهنگی است تلفیقی که از برخورد فرهنگ پیشرفته آسیای غربی(عیلامی- بین النهرینی) و فرهنگ آریایی هند و ایرانی پدید آمده است . و فرهنگ بومی بیشتر ساختار ها و آیین های خویش ، و در حد کمتری اسطوره های خویش را در این تلفیق به فرهنگ ما بخشیده .علاوه بر آن فرهنگ پیشرفته بین النهرینی در آن عصر بینش یکتا پرستانه ای در پیش داشت و آن یکتا پرستی را دین گاهانی زردشت پذیرفت و به آن رشد و تعالی عظیم داد.

             2- شکل گرفتن دین اهورایی در ایران تمایل قطعی گاهان زرتشت به یکتاپرستی و تمایل آهسته تر پارس ها و محتملا ماد ها ، به آن را باعث شد که روایات اساطیری هند و ایرانی دیگر جایی جدی در تفکر یکتا پرستانه اهورایی در ایران نداشته باشد.ولی قدمت و قداست و محبوبیت آنها باعث این شد که مجموعه روایات اساطیری کهن ما از حیطه دین خارج شود و ادبیات حماسی ما را پدیدار سازد و حماسه های ایرانی مستقل از دین و خدایان اساطیری گشته ایزدان  به حد شاهان و پهلوانان درآیند.ص400و 401.

.         فرهنگ های همجوار در طول تاریخ قطعا در سطح عمیق تری از هم وام می گیرند …..باستان شناسی در نجد ایران هم به این نتیجه رسیده است  که تمدن از زاگرس در غرب به شرق ایران می رود …این وقایع زمانی رخ می دهد که هنوز آریاییان پایشان به این منطقه نرسیده است.

           ورود آریاییان به دره سند (1200ق.م.) و نجد ایران(900-1000 ق.م) و همجواری آنها با مردم بومی: در پی مطالعه تطبیقی اساطیر ایران و هند به این نکته برخوردم که چرا تفکر هند و ایرانی(آریایی) در طی دوران کوتاهی پس از اقامت آریائیان در دره سند و نجد ایران به کلی تحول می یابد.تحقیق بیشتر ،عوامل غیر آریایی را در این تحول و تغییر نشان داد. پس باید  فرهنگ بومی ایران و دره سند را پیش از آمدن آریاییان شناخت ، زیرا این تحول ها باید منطقا مربوط به تاثیر گذاری فرهنگ بومی باشد که در دره سند و ایران وجود داشته است .این بحث ها این نتیجه سال ها جست و جو و مطالعه است .

…. از جمله داستان سیاوش است* ، داستان سیاوش یا چیزی شبیه آن در کهن ترین بخش های “ودا “وجود ندارد .ولی نمونه  بسیار قدیم آن وسیعا در تمام فرهنگ های آسیای غربی وجود داشته است ..بعدا در اوستای جدید ( حدود 500 ق.م. ) دیده می شود  این مطمئنا وام گیری فرهنگی است ، که البته کاشف آن خانم میرزاپور بود.

                سنت سلطنت در ایران به احتمال بسیار زیاد از آشوری ها به ماد ها و سپس از طریق عیلامیان به هخامنشیان می رسد. بعد ها سلطنت رمی تقلیدی از سلطنت ایرانی و مصری است. آریاییان تاثیرات قومی و فرهنگی عمیقی از ترکیب با اقوام و فرهنگ های بومی غرب آسیا و نجد ایران پذیرفتند و از این ترکیب فرهنگ ایرانی شکل گرفت که باید عاقلانه و دلاورانه با آن روبرو شویم ../ص409..فرهنگ و دولت عظیمی که بعدا به وجود می آید دیگر نه دین بومی و نه دین آریایی کهن است ، بلکه تلفیق این دو است .در هند هم همین است . دوره عظمت تفکر هندی پس از این تلفیق است که شما به مرحله “براهمنه ها “، به عصر “وپه نیشید”می رسید، به تفکر بودایی و غیره می رسید این شکوفایی عظیم برآیند دو فرهنگ متفاوت است ، و به این علت خودکامگی شرقی نمی تواند در هند جدی عمل کند، هند از آزادی اندیشه و بحث برخوردار است . اما همین اندیشه های فلسفی و دینی درخشان در تاریخ هند ، در ایران را به علت دسپوتیسم (خودکامگی) وجود ندارد.

             ما مردم مغروری هستیم، نمی دانم چه هنر بزرگی به خرج داده ایم ، ولی سخت به خود می نازیم، و این ظاهرا از کمی اطلاعات ما است، آدم های جدی احساساتی نمی شوند و حقیقت را می بینند ، برای ما دشوار است که بپذیریم که ما هم از دیگران وام گرفته ایم ، همین الان هم می گریم و اصولا یکی از کیفیات جدی و خوب یک فرهنگ این است که هرگز از وام گیری خود داری نکرده است ص410 .اما تلفیق به معنی تکرار نیست ، وام گیری فرهنگی تسلیم کامل فکری نیست ، ما در افکار زرتشت عینا عقاید بومی ثنوی را نمی بینیم …در افکار زرتشت یک انقلاب فکری عظیم می بینیم ، و معتقدم که این نتیجه برخورد دو فرهنگ  است که ، به علل ویژه ، همراه با یک تعالی فکری یکتا پرستانه ظاهر می شود…..این ها نشان می دهد که بین النهرین به علت تحجر و تبلوری که در اندیشه دینی پیدا کرده و مرکز یک تمدن سه چهار هزار ساله شده است به آسانی نمی تواند سرزمین یکتا پرست شود.ولی در نزد آریاییان هنوز نرمی عقاید وجود دارد ، عدم بت پرستی رایج است ، و درقوم نوعی انگیزه فرمانروایی بر جهان دیده می شود و مسایل را جهانی می بیند .علت جهش فکری آریاییان ایران در اینجاست . به گمان من اهورمزادی دادخواه پیشرفته تر از خدای یهودی است

***************************

پانویس

..*.شاهنامه با شکل موجودش که ما داریم عمدنا متعلق به شرق ایران است ، جغرافیایش  هم متعلق به شرق ایران است. رود جیحون(آمودریا) مرکز و محور روایات شاهنامه است ، تمام وقایع در آنجا میگذرد ، اما روایت سیاوش بی شک یک روایت شرقی است برگرفته از داستان بین النهرینی تموز( نام یکی از اساطیر میانرودان) است و عجب نیست که زندگی سیاوش شباهت عمده ای به زندگی رام (اسطوره تمدن هندی)دارد . 

**  مشترکات زبانی، فرهنگی و دینی و سنتی آریایی های هند و ایرانی خود دلیل سکونت مشترک طولانی این مردمان است ، محل زندگی مشترک آنها پیش از جدایی آسیای مرکزی در دوره هزاره سوم ق.م. بوده است.پس از جدایی هریک از این شاخه ها در تلفیق با فرهنگ بومی وجوه متفاوتی یافت که در مسیر تحولاتشان به دو تمدن متفاوت تبدیل شد.