داریوش یکم

          الف-  داریوش در کشاکش  کسب  مشروعیت سال-522 ق.م

پس از کوروش پسرش کمبوجیه شاه شد و در هنگام لشکرکشی به مصر  خبر توطئه ای در دربار او را مجبور به بازگشت کرد و در راه مرد. پایان پادشاهی کمبوجیه مبهم است .مرگ او  با نبردی سهمگین برای دستیابی به قدرت همراه شد. جانشین قانونی پادشاهی پسر دیگر کوروش “بردیا بود” که به شکلی راز آمیز کشته شد و داریوش به کمک شش تن از یارانش که  از بزرگان قوم پارس بودند  در ماه فروردین 522 خود را شاه اعلام نمود . بدست گیری قدرت از سوی شاه جدید موجب بحرانی سخت در تمامی ارکان حکومتی شد  یکسال شورش  نواحی اصلی نزدیک به  کانون قدرت  حکومتی  مانند پارس ، ماد و بابل  را بشدت به لرزه انداخت  و جنگ داخلی بسیاری از سرزمین های امپراتوری را در برگرفت. سال 522 ق.م .سال سخترین بحران امپراتوری بود .  ویسهوفر در “اران باستان” می نویسد:” کامیابی او در سرکوب این شورش ها و در پی آن اعدام های دسته جمعی  سردمداران شورش ها و حامیان ایشان حیرت انگیز است .”  داریوش در پی کسب مشروعیت  به اقدامات گوناگونی دست زد ، ابتدا به دلجویی از بزرگان قوم پارس پرداخت و سپس به کشور گشایی آغازید  ،.هر کجا رفت ، در کتیبه های  گوناگون و به زبان های مختلف شرح  چگونگی دستیابی به  قدرت و مشروعیت خود را  بر دل کوه ها به یادگار گذاشت . روایت داریوش* بر پیوستگی تبارش با خاندان هخامنشی و پادشاهان انشان و عیلام  تاکید دارد و  خود را ادامه  قانونی و جانشین بر حق کوروش و کمبوجیه می خواند از سوی دیگر به کمک بخشی از مغان *خود را نماینده اهورامزدا می نامد .   و از بزرگان پارس و ماد و دیگر اقوام متحد می خواهد که قانونی بودن فرمانروایی او را بپذیرند. 

“مشروعیت” نخستین لازمه قدرت است،حتی برای حکومت پادشاهی مطلقه . داریوش پس از کشتن بردیای”دروغین” ، نخستین اقدام او ازدواج با دو دختر کوروش بود آتوسا و آرتیستون.آتوسا در گذشته با کمبوجیه و سپس با بردیا  ازدواج کرده بود. هدف این ازدواج ها داشتن فرزندی از خون کوروش بود که در مشروعیتش شبهه ای نباشد. در ادامه داریوش با دختر گوبریاس ، دختر بردیا (پارمیس)  و چند دختر دیگر از خانواده نجبا ازدواج کرد. (ص 55  ایران باستان) ازدواج در خانواده سلطنتی و اغلب با محارم  در همین راستا صورت می گرفت.او دومین بنیانگذار امپراتوری هخامنشی است.

           ب-   داریوش  سازمانده راستین  امپراتوری

داریوش نخستین وظیفه خود را حفظ امنیت مرزها و بازسازی امنیت داخلی می دانست .در زمینه ادامه جنگ با قبایل صحرا گرد سپاهیان او از تنگه داردانل گذشتند و بخشی از بالکان را اشغال نمودند و در سر راه چند جزیره جدید نیز در دریای اژه را تسخیر نمودند .

در شمال  شرقی هم داریوش سیاست کوروش را در مقابله با قبایل صحراگرد ادامه داد . داریوش مرز های امپراتوری را  از شرق تا دره سند  و از غرب تا کارتاژ (شمال آفریقا-تونس)** گسترش داد .  در دوره داریوش،نظام اداری  قانونمند و گسترده  در سراسر امپراتوری بنیان گرفت :او کشور را به بیست (برخی اوقات بیست و سه)ساتراپی تقسیم نمود  که نماینده” شاه بزرگ” وصول مالیات ، سربازگیری و پاسخگویی مستقیم به شاه بودند.ساتراپ هااغلب از نجبای قوم پارس بودند ( شماری هم از نجبای ماد ، بابل و ملیت های دیگر هم به این منصب گمارده شدند. ). آن ها در کنار حاکمان محلی به امور رسیدگی می کردند. وظایف حکومتی محلی را از دید” شاه  بزرگ”میتوان به دو محور عمده خلاصه نمود ، حفظ امنیت و جمع آوری منظم مالیات . هرچند که شاهان به شیوه حکومتی سرزمین های تسخیر شده اغلب  دخالتی نمی کردند  اما حکومت محلی می بایست مالیات تعیین شده از سوی حکومت مرکزی را  دریافت و به  خزانه شاهی منتقل نماید. دستگاه دیوانی که بدین منظور بنیاد گرفت بسیار منظم و دقیق کار میکرد .تابلت هایی که در سی سال اخیر در افغانستان، قفقاز،ترکیه و جنوب مصر *یافت شده است نشانگر تبث دقیق مالیات ها ، چگونگی جمع آوری و سپس توزیع آن ها ست . این اسناد تنها به شهر ها محدود نبوده بلکه در روستا ها نیز چنین اسنادی بدست آمده است .

  افزون بر نظام دیوانی ، داریوش سپاهیان منظم و ناوگان دریایی  امپراتوری  را ینیاد نهاد  از آن جمله  سپاه جاویدان از ده هزار سرباز کارآزموده تشکیل شده بود که همواره در اختیار شاه بودند و می توانستند در هر بخش از امپراتوری عملیات نظامی انجام دهند . بازوی دیگر حاکمیت ” شاه بزرگ  ” شبکه جاسوسی او بود که  چشم و گوش شاهشاه خوانده می شد و در گوشه و کنار امپراتوری گسترده بود

عکس سپاه جاودان ص 36

     

         ج-ساماندهی راه، تجارت، پست

 برای اداره کشوری بدین گستردگی  به شبکه ای از ارتباطات در زمینه های گوناگون احتیاج بود . مرمت و ساختن راه های جدید از اقدامات مهم داریوش برای اداره کشور بود .راه ها نواحی مختلف را به یکدیگر وصل می کرد و شبکه کارآمدی برای اموری دیوانی، لشگری و بازرگانان بوجود می آورد که راه شاهی تخت جمشید  به سارد (در کنار مدیترانه ) مشهورترین آنهاست . در راه های بازسازی شده ایستگاه هایی تامین گردید تا جابه جایی سپاهیان و  انجام امور دیوانی را  فراهم نماید.  .فاصله بنا های میان راه ، حداکثر یک شبانه  روز سفر با اسب بود. برای نمونه تعداد ایستگاه های راه شاهی  از تخت جمشید تا سارد را 110  واحد گفته اند .که در اغلب این ایستگاه ها استراحتگاه ، مغازه های مختلف برای تامین مواد خوراکی که عمدتا عبارت بود از غلات ، آبجو و شراب و همچنین محل هایی برای تهیه علوفه حیوانات و تیمار از آن ها وجود داشت.

این ایستگاه ها در هنگام نقل و انتقالات سپاه ، وظیفه  تدارک آذوقه  را بر عهده داشتند و  یا برای مسافران که اغلب برای امور جاری به دستور شاه و یا ساتراپ ها جابجا می شدند ، تسهیلات فراهم می نمودند. برای نمونه تبلت هایی به عنوان  برگ ماموریت کشف شده که در آن به  سفر گروهی  صنعتگر از شهری در ساتراپی بلخ( افغانستان امروز) به تخت جمشید گزارش می دهد.. در این برگ ماموریت ،تعداد ، مقام و جایگاه مسافران و میزان خدماتی که در هر ایستگاه باید دریافت نمایند نگاشته و با مهر تایید شده  است . مسئولین در هر ایستگاه طبق آن عمل می کردند و دخل و خرج خود را گزارش می دادند.  کار کرد دیگر این ایستگاه ها انتقال دستورات و تسریع امر خبررسانی بین مناطق بود . برای خبر رسانی فرمان های شاهی همیشه اسبان و سوارانی در این ایستگاه ها برای انتقال بی وقفه  در خدمت بودند . شبکه راه ها بی گمان مورد استفاده کاروان های تجاری هم بو د، فعالیتی که در دوره هخامنشی به دلیل امنیت نسبی و ایجاد شبکه ارتباطی  رونق داشت و یکی از درآمد های خزانه شاهی بشمار می رفت . 

          ه- حاکمیت بر آراه های تجاری دریایی توسط ناوگان دریایی هخامنشی

                  در گذشته از راه های آبی در میانرودان سخن گفتیم این راه ها با گسترش حاکمیت هخامنشیان بر سرتاسر خلیج فارس تا مصب رود سند ادامه می یافت و با تسخیر سواحل رود سند و شهر های حاشیه آن تجارت “بین المللی ” تحت حاکمیت  هخامنشیان قرار گرفت : تجارت از راه  رود سند و از طریق دریای سرخ( احمر) به دریای مدیترانه می پیوست و در بنادر مهم شرق  مدیترانه  متصل می شد .  “داریوش   یک هیئت اکتشاف دریایی از دهانه رود سند تا خلیج فارس و ان سو تر فرستاد که سی لاکس  ( از دریانوردان فنیقی) در آن شرکت داشت  . تا آن زمان رابطه قدیمی ای میان هندوستان و بین النهرین وجود داشت وحالا هخامنشیان قصد داشتند در جهت منافع خود از آن استفاده کنند ” (ص 63 امپراتوری هخامنشی)در آن زمان  نه تنها بنادر شرق مدیترانه بلکه بنادر آناتولی و  جنوب دریای سیاه هم تحت کنترل حکومت مرکزی بود . از طریق بنادر و دریانوردان ماهر فنیقی، داریوش قلمرو فرمانروایی خود را با تسخیر کارتاژ در تونس و چند جزیره مهم در دریای اژه گسترش داد. و بدین سان نه تنها اداره تجارت زمینی بلکه حاکمیت راه های دریایی نیز در اختیار هخامنشیان قرار گرفت . در این دوره برخلاف دوران بعدی(پارت ها و ساسانیان) هخامنشیان یکه تاز بودند و  رقبای محلی مجبور به همزیستی  با آنها بودند.( حاکمیت بر راه های تجاری در طول تاریخ یکی از اصلی ترین زمینه های مورد مناقشه بوده است . در مقالات بعدی خواهیم دید که چگونه این مسئله بر تاریخ ایران  تاثیر داشته  است ).  برای تضمین چنین حاکمیتی داریوش ناوگان دریایی تشکیل داد که از خلیج فارس تا مدیترانه  حاکمیت هخامنشیان را تضمین می کرد. ناوگانی که به دلیل کثرت کشتی هایش در جنگ با آتن  دچار شکست شد .*

             د-  کاخ های داریوش ، نشانگر عظمت  امپراتوری 

در  زمان سلطنت داریوش یکم دو طرح ساختمانی سلطنتی بزرگ آغاز شد: یکی کاخ های شهر قدیمی شوش و دیگری ساختمان پایتخت جدید در تخت جمشید ، که محل جشن ها و مراسم رسمی برای پذیرش سفرای و مهمان های شاه  بود .کاخ آپادانا گنجایش بیش از ده هزار نفر را داشت . و  در این مجموعه محل هایی برای نگهداری ذخایر دولتی و همچنین انباشت آذوقه در نظر گرفته شده بود . در تبلت های بدست آمده در تخت جمشید  اسناد حسابداری و پرداخت مزد کارگران و سهمیه آذوقه (غلات، آبجو و شراب ) و همچنین  حق ویژه کارگران زن در زمان زایمان درج شده است . بیش از 35 هزار از این تبلت ها کشف شده که در دانشگاه شیکاگو نگهداری  می شوند و حاوی اطلاعات دقیقی درباره جامعه آن دوران است .  مطالعه این  اسناد نشان می دهد کار بردگی در ساختن کاخ ها رایج نبوده و بر خلاف اهرم  مصر و یا  کاخ های آشور و بابل ، تخت جمشید توسط کارگران و پیشه وران مزد بگیر بنا شده است . ناگفته نماند که کار بردگان و اسرای جنگی و همچنین بیگاری رعایا در زمین های کشاورزی و کارگاه های سلطنتی امری امری معمول در دوران هخامنشیان  بود. اشراف پارسی و ساتراپ ها نیز از بیگار ی رعایا استفاده می کردند. ( داریوش، پارس ها و امپراتوری ، نوشته بریان ص 52)

 از  دیگر کار های آبادانی دوره داریوش از راه اندازی مجدد پروژه کانال بین دریای سرخ و رود نیل نام برد که در سال 595 فرعون مصر شروع به کندن آن نموده بود و داریوش که خود را جانشین فرعون  مصر سفلی و علیا قلمداد می کرد این پروژه را  ادامه داد تا تجارت اقیانوس هند و دریای مدیترانه تسهیل گردد . همچنین بازسازی و مرمت کانال های آبی میانرودان به دستور داریوش به عنوان شاه بابل ، انجام گرفت

************************************************************

پا نوشته ها

* * روایت داریوش ار رخداد های دروه منتهی به مرگ و پس از مرگ کمبوجیه  از سوی پژوهشگران این دوره  ساختگی و بسیار سوال انگیز دانسته شده است. نگاه کنید به کتاب “داریوش ” اثر  پی یر برییان و ” هخامنشیان “نوشته املی کورت.

**هندیان   با استفاده از فیل در جنگ توانستند از  پیشروی سپاه داریوش در آن سوی رود سند جلوگیری نمایند . به کار گیری فیل در جنگ را هخامنشیان از این کارزار آموختند و احتمالا به دیگر ملت ها انتقال دادند،  سه سده بعد  درجنگ های کارتاژ با رم ، سردار کارتاژی از راه اسپانیا سپاهش را همراه فیل ها از کوه های پیرنه  و آلپ  در زمستان !گذراند و   رم را محاصره نمود……اما به داریوش باز گردیم . برای لشکرکشی به کارتاژ فنیقی ها حاضر نشدند که در خدمت داریوش باشند ، و داریوش از جنوب مصر سرباز گیری کرد و کارتاژ را تسخیر نماید

*** تبلت های یافت شده در روستایی در جنوب اسوان در مصر  آمار دقیق جمع آوری و چگونگی آن را  شرح می دهد

************************************************************

منابع

Darius, Alexandre le grand et l’empire perse avec Pierre Briant